Η οικονομία των Σκοπίων: μια οικονομία χώρου

Η οικονομία των Σκοπίων:  μια οικονομία χώρου

του Κωνσταντίνου Δ. Γεώρμα

Δρ. Κοινωνιολογίας
Περιοδικό Άρδην, Νοέμβριος 2018

Τα Σκόπια έχουν το «προνόμιο» να ανήκουν στις πέντε φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, με τις άλλες τέσσερις να είναι η Μολδαβία, η Βοσνία, η Αλβανία και το Κόσοβο. Αναφορικά με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ κατέχει την 82^η θέση σε 188 χώρες. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπολογίζεται σε 4.691€, 37% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Ο πληθυσμός τους είναι 2,07 εκατομμύρια και δείχνει σημεία στασιμότητας, τόσο λόγω της γήρανσης του πληθυσμού όσο και λόγω μετανάστευσης. Υπολογίζεται ότι πάνω από 200.000 άτομα έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τα τελευταία χρόνια. Όσον αφορά την εθνοτική σύσταση, το 64,2% είναι Σλάβοι, οι Αλβανοί ανέρχονται στο 25,2% ενώ μικρά ποσοστά κατέχουν οι τσιγγάνοι με 3%, οι Σέρβοι με 2% κ.ά.

Διαφθορά και εγκληματικότητα

Από την εποχή που κατέστη ανεξάρτητη χώρα, το 1991, η FYROM προσπαθεί να διασυνδέσει συστηματικά την οικονομία της με την ευρωπαϊκή. Ήδη από το 2005, η χώρα είναι υποψήφια χώρα προς ένταξη. Όχι ότι τα καταφέρνει με ιδιαίτερη επιτυχία, αφού δεκαπέντε χρόνια μετά και, μολονότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρησιμοποιεί, για πολιτικούς λόγους, πολύ αμβλυμμένη γλώσσα στις εκθέσεις της για την πρόοδό της, ακόμα και στην τελευταία έκθεση αναφέρονται μια σειρά από προβληματικές καταστάσεις. Τα Σκόπια είναι μια χώρα στην οποία κυριαρχούν ακόμα οι πολιτικές παρεμβάσεις στον χώρο της δικαιοσύνης, η διαφθορά και το έγκλημα, το τράφικιν και το ξέπλυμα χρήματος.  

Έτσι, αναφορικά με τη διαφθορά, η χώρα το 2017 κατατάχθηκε στην 107^η θέση από τις 176 της έκθεσης 2017 Corruption Perception Index (η τέταρτη χαμηλότερη θέση στην Ευρώπη πάνω από την Μολδαβία, την Ουκρανία και την Ρωσσία).

Η διαφθορά παραμένει διάχυτη στη χώρα με τις δημόσιες συμβάσεις, τα τελωνεία –σημειώνεται ότι ο εκτελωνισμός ενός φορτηγού απαιτεί δύο ημέρες– και τον κατασκευαστικό τομέα να είναι τα κύρια πεδία στα οποία κυριαρχεί. Οι μίζες και οι δωροδοκίες αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στη λειτουργία των επιχειρήσεων, με την κατάσταση να επιδεινώνεται από το οργανωμένο έγκλημα με φαινόμενα όπως κλοπές υποδομών και αυτοκινήτων, το πούλημα προστασίας, αλλά και οι εκβιασμοί. Σύμφωνα με μία έκθεση «οι μεταρρυθμίσεις της προηγούμενης δεκαετίας για την βελτίωση της δικαιοσύνης υπονομεύονται συνεχώς, μέχρι ξανακυλήματος στην πρότερη κατάσταση, λόγω πολιτικών παρεμβάσεων στις εργασίες και την τοποθέτηση των μελών της δικαιοσύνης».

Τέτοια φαινόμενα ωστόσο, δεν φαίνεται να αποτρέπουν κάποιες επιχειρήσεις από το να εγκαθίστανται στη χώρα, αφού με πενταετή περίοδο χάριτος και μετά με μόλις 10% φόρο επί των κερδών, η ΠΓΔΜ είναι ένας πραγματικός φορολογικός παράδεισος της Ευρώπης. Μάλιστα ως το 2007 ο φόρος ήταν 12% κι έπεσε στο 10% το 2008, για να δώσει υποτίθεται η κυβέρνηση Γκρουέφσκι “ώθηση” στην ανταγωνιστικότητα και στην ανάπτυξη και να προσελκύσει επενδύσεις. Ταυτόχρονα, η χώρα υιοθέτησε το χαμηλότερο βασικό μισθό (143 ευρώ το μήνα) της Ευρώπης, αλλά και μια σειρά από νομοθεσίες που διέλυαν τα εργασιακά και συνδικαλιστικά δικαιώματα προς όφελος των επιχειρηματιών. Ο μέσος καθαρός μισθός υπολογίζεται σήμερα στα 384 ευρώ.

Ιδιαίτερης έκτασης είναι και η εμπορία ανθρώπων που αφορά, σύμφωνα και με έκθεση της CIA, την παράνομη και εξαναγκαστική διακίνηση γυναικών και εξαναγκαστικής εργασίας. Τα ξένα θύματα προέρχονται κυρίως από την Αλβανία, τη Βοσνία, το Κόσοβο, τη Ρουμανία, τη Σερβία και την Ουκρανία. Οι κύριες καταλήξεις των θυμάτων, πέραν των μπαρ και των νυκτερινών κέντρων της ίδιας της χώρας, είναι η Νότια, η Κεντρική και η Δυτική Ευρώπη.

Η διάρθρωση της οικονομίας

Η διάρθρωση του ΑΕΠ είναι και αυτή προβληματική, γεγονός που δεν εξισορροπείται από τους αναπτυξιακούς ρυθμούς που κυμαίνονται γύρω στο 2%. Η χώρα δεν έχει κατορθώσει να διαμορφώσει μια βιώσιμη και υγιή οικονομία.

Η γεωργία βρίσκεται γύρω στο 10% του ΑΕΠ, αλλά το ποσοστό των απασχολουμένων σε αυτή είναι 18%. Η δομή του γεωργικού τομέα χαρακτηρίζεται από τους πολύ μικρούς κλήρους, που ενίοτε απλά επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των γεωργών και των οικογενειών τους. Τα κύρια προϊόντα του αγροτικού τομέα είναι σταφύλια, καπνός, λαχανικά, φρούτα και αιγοπρόβατα.

Ο κυρίαρχος τομέας είναι οι υπηρεσίες με 61% του ΑΕΠ και περίπου 50% της απασχόλησης.  Οι κύριοι παραγωγικοί τομείς εδώ είναι οι μεταφορές οι τηλεπικοινωνίες κ.λπ. Ακολουθεί η μεταποίηση με το 20% περίπου του ΑΕΠ. Περιλαμβάνει την παραγωγή χημικών προϊόντων μηχανημάτων και την κλωστοϋφαντουργία Η τελευταία αποτελεί κρίσιμο κλάδο στην μεταποίηση αφού περιλαμβάνει πάνω από 600 επιχειρήσεις, απασχολεί 40.000 εργαζόμενους σε μια αγορά εργασίας όπου το σύνολο των εργαζομένων είναι περίπου 740.000.

Οι εξαγωγές της ΠΓΔΜ ανέρχονται στα 4 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ οι εισαγωγές στα 5,8 δισεκατομμύρια ευρώ (2017). Το ιδιαίτερο στοιχείο είναι ότι οι ξένες εταιρείες που είναι εγκατεστημένες στη χώρα ευθύνονται για το 50% των εξαγωγών (2017). Χώρες από τις οποίες προέρχονται οι εισαγωγές είναι η Γερμανία με ποσοστό 12%, το Ηνωμένο Βασίλειο με 10%, η Σερβία 8,1%, η Ελλάδα 7,3%, η Κίνα 6,1%.

Προορισμοί και ποσοστό ανά χώρα των  εξαγωγών των Σκοπίων (%, 2017)
Γερμανία	Σερβία	Βουλγαρία	Τσεχία	Ελλάδα
41	7,2	4,9	4,8	4,1

Όσον αφορά τις άμεσες ξένες επενδύσεις οι μεγαλύτερες χώρες ήταν η Γερμανία, η Αυστρία, ο Άγιος Βικέντιος, το Λουξεμβούργο και η Κροατία. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις επικεντρώθηκαν στα χημικά, στις εξορύξεις, την κτηματομεσιτική αγορά, το χονδρικό εμπόριο, τα μεταλλικά προϊόντα, την κλωστοϋφαντουργία, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και τον τομέα της πληροφορικής.

Η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά μαύρης εργασίας και εκτιμάται ότι ξεπερνά το 23% της απασχόλησης. Η ανεργία είναι πάνω από 21%, με την μακροχρόνια ανεργία να ανέρχεται στο 80% και την ανεργία των νέων πάνω από 46%. Υψηλά ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται στους έχοντες χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και στα άτομα 55-64 ετών. Ο κίνδυνος φτώχειας είναι ιδιαίτερα υψηλός και φθάνει το 22%.

Μια έκθεση του ΔΝΤ, σημειώνει ότι τα εμβάσματα των εργαζομένων από το εξωτερικό είναι μακράν η σημαντικότερη ροή χρηματοδότησης του ισοζυγίου πληρωμών. Η έκθεση τονίζει ότι τα εμβάσματα παίζουν σημαντικό ρόλο στον περιορισμό της φτώχειας και στην εξισορρόπηση της κατανάλωσης.

Όπως αναφέρθηκε, υπολογίζεται ότι την τελευταία εικοσαετία μετανάστευσαν 200.000 άνθρωποι, κυρίως στην Αυστραλία, την Ιταλία, την Ελβετία, την Γερμανία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Τουρκία. Η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι το 70% των εμβασμάτων προέρχονται από την Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία, αλλά άλλες πηγές αναφέρουν και τις ΗΠΑ ως σημαντική πηγή προέλευσης εμβασμάτων. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 2015, τα εμβάσματα ήταν περισσότερα και από τις άμεσες ξένες επενδύσεις, αλλά και από την εξωτερική βοήθεια.

Η οικονομία των ΜΚΟ

Αν κάποια χώρα μπορούσε να αποκληθεί το βασίλειο των ΜΚΟ, αυτή η χώρα είναι σίγουρα τα Σκόπια. Στοιχεία δείχνουν ότι το 2015 υπήρχαν 14.250 εγγεγραμμένες ΜΚΟ στη χώρα αυτή, μια εκρηκτική αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Στην αύξηση αυτή συνέβαλλε αποφασιστικά το γεγονός ότι οι ΜΚΟ είχαν άπλετη πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμα πιο εντυπωσιακά όμως είναι τα νούμερα που αφορούν αυτές τις ΜΚΟ. Υπολογίζεται ότι το συνολικό εισόδημά τους άγγιζε τα 87 εκατομμύρια ευρώ, ενώ οι απασχολούμενοι σε αυτές τα 2000 άτομα. Και όσον αφορά τη δραστηριοποίησή τους, μην περιμένει κανείς να είναι …αναπτυξιακές! Η πλειοψηφία τους δραστηριοποιείται στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της καλής διακυβέρνησης, της δημοκρατίας κ.λπ.  

Στενά συνδεδεμένη με την «οικονομία των ΜΚΟ» είναι και η εξωτερική βοήθεια. Σε μία χώρα όπου το ΑΕΠ ανέρχεται σε 10 περίπου δισεκατομμύρια ευρώ, η εξωτερική βοήθεια κινήθηκε ως εξής:

2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015
227	201	202	205	194	194	192	148	197	212	214

(σε εκατομμύρια δολάρια)

Ενδιαφέρον είναι να δει κανείς και το πώς κατανέμονται οι δωρητές το 2015:

ΕΕ	Γερμανία	ΗΠΑ	Τουρκία	Ελβετία	ΟΑΣΕ	Νορβηγία	ΗΒ	Global Fund	Γαλλία
179,2	25,4	21,4	20	16,6	6,8	3,5	3,4	2,9	2,9

(σε εκατομμύρια δολάρια)

Τέλος, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής το γεγονός της στρατηγικής σημασίας της FYROM στο μεγάλο παιχνίδι των αγωγών. Τα Σκόπια λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου από την Ρωσσία μέσω Βουλγαρίας. Το 2016 υπέγραψαν ένα μνημόνιο με την Ελλάδα για την κατασκευή ενός αγωγού διασύνδεσης με τον ΤΑP που θα διασχίζει την περιοχή όταν ολοκληρωθεί. Η εναλλακτική αυτού θα είναι η διασύνδεση με έναν LNG τερματικό σταθμό στην Ελλάδα.

Γενικότερα, πάντως, τα τελευταία χρόνια η ΠΓΔΠ επενδύει στην ανάπτυξη τόσο του οδικού, όσο και του σιδηροδρομικού της δικτύου. Σημειώνεται ότι η χώρα έχει το μικρότερο δίκτυο ασφαλτοδρόμων σε όλη την Ευρώπη. Αναφορικά με τους αυτοκινητοδρόμους, η κύρια διασύνδεση είναι με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και, δευτερευόντως, με άλλες γειτονικές περιοχές. Η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου έχει να κάνει με τη διασύνδεση με το Υπερ-Ευρωπαϊκό Μεταφορικό Δίκτυο (ΤΕΝ-Τ) με τα Δυτικά Βαλκάνια, τον επονομαζόμενο Διάδρομο ΙΙΙ. Αυτές οι επενδύσεις χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Κινεζική Τράπεζα ΕΧΙΜ.