Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΚΑΣΟΓΚΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

του Δρ. Κωνσταντίνου Δ. Γεώρμα

(Ομιλία σε εκδήλωση του Άρδην με τίτλο

Το κουρδικό κίνημα, η Τουρκία και οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή,

 Χώρος Πολιτικής & Πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής», 4 Νοεμβρίου 2018)

Οι εξεγέρσεις του 2011 στην Μέση Ανατολή μπορεί να μην επέφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα του εκδημοκρατισμού των καθεστώτων στην Μέση Ανατολή, ωστόσο, είχαν ως αποτέλεσμα την αναδιάταξη των δυνάμεων σε αυτή. Σε αυτό βέβαια συνέβαλαν και άλλοι παράγοντες, και κυρίως οι πολιτικές των ΗΠΑ στην περιοχή, οι οποίες άνοιξαν τους ασκούς του Αιόλου με την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και την καταστροφή του ιρακινού κράτους. Οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 ενέτειναν αυτή την τάση αφού οδήγησαν, με την συνδρομή βεβαίως και των παρεμβάσεων από εξωτερικές δυνάμεις, στην διάλυση της Συρίας και την εξασθένιση της Αιγύπτου.

Παράλληλα, πλούσια και καταπιεστικά καθεστώτα, όπως αυτά της Σαουδικής Αραβίας, του Κάταρ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων καλλιέργησαν περαιτέρω την διάλυση των προηγούμενων κρατών, αφού σε αυτό διείδαν μια ευκαιρία για να αυξήσουν την επιρροή τους στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Όπως τονίζει και ο Μαρκ Λίντς, ο φόβος της εξέγερσης των λαών τους, η ισχύς του Ιράν, οι φιλοδοξίες για να γίνουν χαλίφηδες σε όλη την περιοχή, η απόσυρση των ΗΠΑ, είναι παράγοντες που σπέρνουν το χάος και την αταξία στην Μέση Ανατολή. Χάος, το οποίον βέβαια καλλιεργεί και το Ισραήλ, το οποίο βλέπει με ιδιαίτερη ικανοποίηση την διάλυση των «αντιπάλων» του. Άλλωστε, η νέα διάταξη των δυνάμεων στην περιοχή επιτρέπει την αναβίωση παλιών συμμαχιών, όπως αυτή μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας-Ενωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Ας δούμε λίγο την κατάσταση στην περιοχή. Η Λιβύη, είναι ένα κράτος υπό διάλυση, όπου όλες οι δυνάμεις προσπαθούν να αποκτήσουν λόγο. Τελευταία μάλιστα, η Ρωσσία δείχνει ιδιαίτερη δραστηριότητα, σε συνεργασία μάλιστα και με την Αίγυπτο, η οποία επιθυμεί διακαώς την σταθερότητα στην περιοχή και, μην έχοντας βοήθεια από τους Αμερικάνους, συμμάχησε επί του θέματος με τους Ρώσσους.

Στην Υεμένη, όπου ο Πρίγκιπας της Σαουδικής Αραβίας είχε διακηρύξει ότι θα την είχε καταλάβει σε έξη μήνες, η κατάσταση είναι τελματωμένη. Και μπορεί τα Ηνωμένα Έθνη να μην μιλάνε ακόμα για την μεγαλύτερη, εδώ και δεκαετίες, ανθρωπιστική καταστροφή που έχει επιφέρει η επίθεση της Σαουδικής Αραβίας, καθ΄ ότι είναι απασχολημένα με το να καταδικάζουν την Γαλλία για τους νόμους για την απαγόρευση της μπρούργκας, αλλά πέραν από τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια κατ’ έτος που στοιχίζει στην Σαουδική Αραβία, ο πόλεμος έχει και άλλες παράπλευρες απώλειες όπως η ισχυροποίηση της θέσης των Ιρανών αλλά και, τώρα τελευταία, την έντονη κινητικότητα των Ρώσων στην περιοχή.

Η προσπάθεια εγκλωβισμού του Κατάρ από τη Σαουδική Αραβία έχει επίσης οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Οι παράπλευρες συνέπειες στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι το Κατάρ ισχυροποιεί τους δεσμούς του με την Τουρκία, αλλά και με το Ιράν. Οι Αμερικάνοι φαντάζουν ανίκανοι να παρέμβουν, αφού οι εκκλήσεις τους προς τις δύο πλευρές για να τα βρουν δεν εισακούονται. Παράλληλα, η αντίθεση φαίνεται να επεκτείνεται και σε άλλες περιοχές όπως το Κέρας της Αφρικής. Στη Σομαλία, για παράδειγμα, το Κατάρ και η Τουρκία υποστηρίζουν την κεντρική κυβέρνηση, ενώ τα Εμιράτα στηρίζουν ημιαυτόνομα κράτη όπως η Σομαλιλάντ και η Τζουμπαλάντ.

Οι μεγαλομανιακές πολιτικές του Πρίγκιπα της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, πολιτικές που υποδαυλίστηκαν και από την άφρονα πολιτική του Τράμπ και του γαμπρού του Κουσνέρ, και υποστηρίζονται αναφανδόν, για τους δικούς τους λόγους, από τους Ισραηλινούς, έχουν οδηγήσει σε νέες συγκρούσεις, αυτή τη φορά μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Εμιράτων εναντίον του Ομάν.

Εδώ, έχει ενδιαφέρον να δούμε γιατί η δολοφονία του Κασόγκι, απέκτησε τέτοια σημασία, σε βαθμό μάλιστα, που να κινδυνεύει η ίδια η υπόσταση του Πρίγκιπα Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν. Μια δολοφονία για την οποία ο MBS είχε πει σε κάποια συνάντηση, με το γνωστό αλαζονικό και απερίσκεπτο ύφος του, ότι για αυτήν δεν επρόκειτο να ενδιαφερθεί κανένας. Ωστόσο, κατά έναν δραματικό τρόπο, η δολοφονία αυτού του ανθρώπου, φαίνεται να παρουσιάζει σε διεθνές επίπεδο τον Πρίγκιπα ως έναν ανελέητο, μοχθηρό, απολυταρχικό και απερίσκεπτο ηγέτη και να λειτουργεί ως στοιχείο αφύπνισης των δυτικών ηγεσιών.

Σήμερα, για να γλυτώσει, ο Πρίγκηπας καταβάλλει απεγνωσμένες προσπάθειες, με το κόστος της συγκάλυψης να είναι μεγάλο. Τα δύο υποψήφια θύματα στα οποία προσπαθούν να φορτώσουν την υπόθεση είναι υψηλόβαθμα στελέχη των μυστικών υπηρεσιών και, μέχρι σήμερα, δεξιά του χέρια.

Ο ένας ο Καχτάνι, δεν είναι μια τυχαία προσωπικότητα. Είναι αυτός που διαχειριζόταν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να υμνεί τον ΜΒS, ήταν ο ιθύνων νους πίσω από την σύλληψη των δεκάδων μελών της σαουδαραβικής ελίτ και αυτός που βρισκόταν πίσω από την σύλληψη του Χαρίρι. Όταν ο Πρίγκιπας ξεκίνησε το οικονομικό μποϊκοτάρισμα του Κατάρ, τον Ιούνιο του 2017, ο Καχτάνι ενέτεινε τις μιντιακές επιθέσεις του εναντίον του Κατάρ και παρότρυνε τους Σαουδάραβες να του τουιτάρουν ονόματα ανθρώπων που δείχνουν συμπάθεια προς το Κατάρ. Πώς ονόμαζε τη λίστα του; Μαύρη Λίστα. Ο Καχτάνι, ο θηρευτής όπως του άρεσε να αυτοαποκαλείται,  έχει συγκεντρώσει τα τρία τελευταία χρόνια τεράστια ισχύ. Η τυχόν δίωξή του θα φέρει τον Πρίγκιπα σε πολύ δύσκολη θέση.

Ο έτερος θεωρούμενος υπεύθυνος για την δολοφονία του Κασόγκι, ο Άχμαντ Αλ Ασίρι, είναι Αναπληρωτής Αρχηγός των Μυστικών Υπηρεσιών. Έχει ήδη εκδιωχθεί από τη θέση του από τον MBS. Ωστόσο, ήταν αυτός που μαζί με έναν εκπρόσωπο του Τραμπ και έναν ισραηλινό ειδικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συζήτησαν ήδη από τις αρχές του 2017 την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος. Στη συζήτηση τότε συμμετείχαν επίσης ο Στιβ Μπάνον και ο Τζορτζ Νάντερ, ένας αμερικανολιβανέζος επιχειρηματίας, ως εκπρόσωπος των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.  Ο Ασίρι ήταν αυτός που οργάνωση την δεκαπενταμελή ομάδα δολοφονίας του Κασόγκι.

Ο Πρίγκιπας, για να διασωθεί, φαίνεται διατεθειμένος να διαλύσει κυριολεκτικώς την Διεύθυνση Μυστικών Υπηρεσιών, αφού, ήταν σε αυτή που δόθηκε η εντολή για την δολοφονία του Κασόγκι. Αυτό θα έχει τεράστιες συνέπειες στις σχέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες τόσο του Ισραήλ όσο και των ΗΠΑ, αλλά και άλλων χωρών. Ήδη πέντε ανώτατα στελέχη της υπηρεσίας έχουν εκδιωχθεί και ουδείς γνωρίζει, μετά και την αλλαγή της στάσης του Τραμπ, που μπορεί να φτάσει η ιστορία.

Κατά έναν περίεργο τρόπο, η δολοφονία του Κασόγκι εντείνει την κριτική σε παγκόσμιο επίπεδο και για τον καταστροφικό πόλεμο εναντίον της Υεμένης. Εκεί τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά. Η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της είναι υπεύθυνοι για την μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή που έχει γνωρίσει τις τελευταίες δεκαετίες η ανθρωπότητα. Οι νεκροί από τις μάχες έχουν ξεπεράσεις τις 56.000, ενώ τα δυτικά μέσα σε Γαλλία, Βρετανία και ΗΠΑ κάνουν τα στραβά μάτια, λόγω και των πλούσιων συμβολαίων που έχουν υπογράψει με τον Πρίγκιπα για στρατιωτικούς εξοπλισμούς. 14 εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από την πείνα, λόγω της «ανθρωπιστικής» πολιτικής υποστήριξης των τριών παραπάνω χωρών προς τον ενάρετο πρίγκιπα…

Όσον αφορά τον Τραμπ, φαίνεται ότι η «πρωτοβουλία» του Πρίγκιπα, ανέτρεψε την εκστρατεία που είχε ετοιμάσει εναντίον του Ιράν, εκστρατεία που στόχο είχε να φέρει σε ακόμα πιο δύσκολη θέση τους Ιρανούς. Είδαμε ότι στις τελευταίες επιθέσεις στη Γάζα, οι Ισραηλινοί, κατηγόρησαν ως υπεύθυνο το Ιράν. Η δολοφονία Κασόγκι ανέτρεψε πλήρως αυτό σκηνικό.   Έτσι, σήμερα, αυτός που παρουσιάζεται να αποτελεί τον βασικότερο αποσταθεροποιητικό παράγοντα στην Μέση Ανατολή είναι ο στενός συνεργάτης του Κουσνέρ. Σε αυτόν το σύμμαχο ο Τραμπ έδωσε πλήρη ελευθερία και πολιτική κάλυψη για όλες τις ενέργειες που έχει φέρει ως πέρας για έναν ακόμα λόγο: ήταν εκείνος από την πολιτική σαουδαραβική ελίτ που ξεπούλησε με μεγάλη ευκολία το Παλαιστινιακό, ανατρέποντας μια στάση δεκαετιών της Σαουδικής Αραβίας. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ο Τραμπ ανακοίνωσε την μεταφορά της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, ο MBS χαιρέτησε την απόφαση ενώ ακόμα και ο Βασιλιάς φάνηκε πιο διστακτικός στο να προχωρήσει σε μια τέτοια κίνηση.

Ένας άλλος που έσπευσε να εκμεταλλευτεί την δολοφονία του Κασόγκι είναι ο Ερντογάν. Όχι ότι τον έπιασαν τα ανθρωπιστικά του ή το σοκ για την δολοφονία κάποιου. Ο ίδιος άλλωστε γνωρίζει καλά αυτές τις πρακτικές, αφού τις ακολουθεί, δολοφονώντας ασύστολα όποιους θεωρεί ως υπαίτιους για το πραξικόπημα εναντίον του, για να μην μιλήσουμε για την γενοκτονία των Κούρδων. Ωστόσο, εδώ, ο Ερντογάν, βρήκε μια ακόμα ευκαιρία να κόψει τα φτερά των Σαουδαράβων, μιας και είναι σκληρός ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο για το ποιος θα είναι χαλίφης στη θέση του χαλίφη (κυριολεκτικώς). Από την άλλη βέβαια, κοιτάει να μην τραβήξει το σχοινί ως το τέλος, έτσι ώστε να έχει ένα διαπραγματευτικό δόλωμα προς τους Αμερικάνους, όπου βασικά τους προσφέρει κάλυψη προς το φίλο τους τον MBS, ζητώντας ανταλλάγματα για τους Κούρδους στη Συρία και το Ιράκ. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο η Τουρκία δεν ερεύνησε εξ αρχής το προξενείο αλλά προχώρησε στην έρευνα μόνον αφότου πήρε την άδεια των Σαουδαράβων.

Η Τουρκία επενδύει επίσης στη σχέση της με το Κουβέιτ. Το Κουβέιτ φαίνεται να αντιμετωπίζει και αυτό προβλήματα με τον MBS, ιδιαίτερα λόγω της αντίθεσης του τελευταίου με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Μάλιστα, στο Κουβέιτ φαίνεται να είναι ιδιαίτερα καχύποπτοι όσον αφορά τους σαλαφιστές απόφοιτους από πανεπιστήμια της Σαουδικής Αραβίας. Βέβαια, και εδώ το πετρέλαιο παίζει σημαντικό ρόλο λόγω της συνεχών τριβών μεταξύ των δύο χωρών, Κουβέιτ και Σαουδικής Αραβίας, για την κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Χάφτζι και Γουάφρα.  

Το Ισραήλ βρίσκεται και αυτό σε μια ιδιάζουσα θέση. Αφενός προωθεί την πολιτική της διάλυσης των χωρών στην περιοχή. Ιράκ, Συρία, Αίγυπτος, εξαφανίστηκαν ως αντίπαλοι. Αναφορικά με τους Σαουδάραβες και τα Εμιράτα, η συμμαχία τους με το Ισραήλ, καθίσταται κάθε μέρα όλο και πιο επίσημη. Ωστόσο, οι πολιτικές του έχουν οδηγήσει, όπως τονίσαμε και αλλού, τον «εχθρό προ των πυλών». Οι Ιρανοί είναι αυτοί που βγαίνουν κερδισμένοι από την νέα τάξη που πάει να επιβληθεί στην Μέση Ανατολή. Σήμερα, στη Συρία, οι Ιρανοί υιοθετούν μια πολιτική χαμηλότερου προφίλ, και δραστηριοποιούνται στον τομέα της ανοικοδόμησης, κυρίως στην ηλεκτρική ενέργεια, στις εξορύξεις και τις τηλεπικοινωνίες, τομείς, όλοι τους, με ιδιαίτερο στρατηγικό ενδιαφέρον.

Οι πρώην στενοί σύμμαχοι του Ισραήλ, οι Τούρκοι φαίνεται να παίζουν όλο και πιο πολύ με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, και τη Χαμάς στη Γάζα. Από την άλλη οι Ισραηλινοί έχουν να αντιμετωπίσουν και μια νέα παράμετρο που λέγεται Ρωσσία, και η οποία πέραν της Συρίας, δραστηριοποιείται σε Λίβανο, Αίγυπτο. Λιβύη και Υεμένη. Και, πέραν των άλλων, έχουν να αντιμετωπίσουν έναν λαό που πολεμά για την ανεξαρτησία του. Ένας άλλος παράγοντας που οι Ισραηλινοί βλέπουν με ιδιαίτερο προβληματισμό είναι το δημογραφικό. Επισημαίνεται ότι η Γάζα έχει δύο εκατομμύρια πληθυσμό με το 48% αυτού να είναι κάτω από 17 ετών. Όχι τυχαία, ακόμα και σε φιλοισραηλινά αμερικάνικα think tank, έχουν αρχίσει οι νουθεσίες προς το Ισραήλ για μια άλλη πολιτική για το παλαιστινιακό, γιατί όσο εντείνεται η κατάσταση, τόσο και φαίνεται να υπάρχουν φωνές εντός της ισραηλινής ελίτ για μια πολιτική γενοκτονίας.

Το Ισραήλ αντιμετωπίζει με προβληματισμό και την κατάσταση στη Συρία. Η τελευταία κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους, η οποία μολονότι προερχόταν από «φίλια πυρά» οφειλόταν στην εντατικοποίηση των ισραηλινών βομβαρδισμών της Συρίας έφερε σε άμεση αντιπαράθεση Ισραήλ και Ρωσσία, μολονότι ο Πούτιν έριξε άμεσα τους τόνους. Ωστόσο, μετά το συμβάν, η Ρωσσία εντείνει τις προσπάθειες για ομαλοποίηση της κατάστασης στη Συρία, κάτι που θα φέρνει σε όλο και πιο δύσκολη θέση το Ισραήλ.

Γενικώτερα πάντως, το Ισραήλ φαίνεται να κλείνει όλο και περισσότερο σε μια στρατηγική της έντασης και του πολέμου εναντίον του Ιράν. Άλλωστε, η κίνηση των ΗΠΑ να αποσυρθούν από την συμφωνία με το Ιράν, φαίνεται να προετοιμάζει, σύμφωνα με τους αναλυτές, το έδαφος για κάτι τέτοιο.

Όσον αφορά το ίδιο το παλαιστινιακό, κατά περίεργο τρόπο, η πολιτική του Τραμπ να υποταχθεί σε όλα τα αιτήματα των Ισραηλινών, τείνει να το ξαναφέρνει στο επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή. Θυμίζουμε ότι η απόφαση για την μεταφορά της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τον Ιορδανό μονάρχη, ο οποίος πέραν των άλλων, έχει να αντιμετωπίσει στο εσωτερικό μια καταρρέουσα οικονομία, που μεγάλο ρόλο σε αυτό έχει παίξει και η παρέμβαση των χρηματοδοτών του –όπως η Σαουδική Αραβία- στη Συρία. Σε μια πρωτοφανή για τα χρονικά κίνηση δεν ανανέωσε τη συμφωνία με το Ισραήλ για την καλλιέργεια από ισραηλινούς δύο κομματιών Ιορδανικής γης, κάτω από πρωτοφανή πολιτική πίεση από την κοινή γνώμη αλλά και όλες τις παρατάξεις του, ελεγχόμενου κατά τ’ άλλα, κοινοβουλίου. Ο φόβος για τις λαϊκές εξεγέρσεις είναι τέτοιος που όταν η Ιορδανία σείστηκε τον προηγούμενο Μάιο από διαδηλώσεις πολιτών, Σαουδική Αραβία, Κατάρ και Εμιράτα αμέσως ανανέωσαν την οικονομική τους βοήθεια προς το βασιλιά για να μην υπάρξουν περαιτέρω εξελίξεις.

Με τις αραβικές ελίτ να κοιμούνται υπό τον φόβο των εξεγέρσεων, το παλαιστινιακό φαίνεται να επανέρχεται δριμύτερο στην πολιτική σκηνή. Η εμπλοκή του Κατάρ στην Γάζα, και οι μυστικές συνομιλίες του τελευταίου με το Ισραήλ, για να χρηματοδοτήσει την ανθρωπιστική βοήθεια για τη Γάζα, δείχνουν το πολύπλοκο της υπόθεσης.

Μία από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις για τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή είναι τα όσα είπε ο Τζέιμς Ματίς, Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, σε ένα συνέδριο στο Μπαχρέιν, στις 27 Οκτωβρίου: «Η παρουσία της Ρωσσίας στην περιοχή δεν μπορεί να αντικαταστήσει την μακρόχρονη, επίμονη, και διαφανή δέσμευση των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή». Ενώ, σε μια άλλη αποστροφή της ομιλίας του είπε “ Η επίλυση των εσωτερικών ζητημάτων μεταξύ των εταίρων του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου είναι ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση του οράματός μας. Χωρίς αυτήν, αποδυναμώνουμε την ασφάλειά μας».

Ωστόσο, στο ορατό μέλλον φαίνεται ότι οι αντιθέσεις μεταξύ των εταίρων του Κόλπου θα εντείνονται, η ρωσική παρουσία θα γίνεται όλο και πιο έντονη, το Ιράν σταθεροποιεί και διευρύνει τις θέσεις του, ενώ στο βάθος έχει αρχίσει να παρεμβαίνει και η Κίνα, με πιο διακριτικό, είναι αλήθεια, τρόπο.

Η εντατικοποίηση του χάους φαίνεται ότι θα είναι το μέλλον για την Μέση Ανατολή, αφού στις μεγαλομανιακές επιδιώξεις των ηγετών των χωρών εκεί, θα προστεθούν σίγουρα νέες εξεγέρσεις των αραβικών λαών. Το νεανικό της ηλικίας των πληθυσμών σε συνδυασμό με την κατάρρευση των οικονομιών της Μέσης Ανατολής και της έντασης του απολυταρχισμού αποτελούν εχέγγυα για νέες εκρήξεις στο σύντομο μέλλον.