Ρόμπερτ Α. Νταλ, Περί πολιτικής ισότητας

Με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενούμε στη σειρά «Αναμετρήσεις με τον 21^ο αιώνα» το δοκίμιο του Ρόμπερτ Νταλ «Περί Πολιτικής Ισότητας». Αυτό για δύο λόγους. Πρώτον γιατί ο ίδιος ο Ρόμπερτ Νταλ, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale, είναι ένας από τους πιο γνωστούς και με μεγάλη επιρροή πολιτικούς επιστήμονες της εποχής μας. Οι μελέτες του για τη δημοκρατία, την πολιτική συμμετοχή και την πολιτική ισότητα έχουν συνεισφέρει αποφασιστικά και έχουν ασκήσει ιδιαίτερη επίδραση στο διάλογο για τη δημοκρατία και τα δημοκρατικά δικαιώματα.

Κατά το δεύτερο λόγο, αυτό το μικρό αλλά ιδιαίτερα περιεκτικό βιβλίο, καταπιάνεται με ένα ζήτημα που συνιστά ένα από τα πιο κρίσιμα προβλήματα των κοινωνιών του εικοστού πρώτου αιώνα: το ζήτημα της αύξησης των ανισοτήτων και ιδιαίτερα των σημαντικών επιπτώσεων που αυτές έχουν στην ίδια τη δημοκρατία και το μέλλον της.

Ο Νταλ στο παρόν πόνημα καταπιάνεται με το ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Από τη μια λαμβάνει χώρα η επέκταση της δημοκρατίας σε όλο και περισσότερες χώρες στον κόσμο, επιβεβαιώνοντας έτσι τη ρήση του Τοκβίλ για την πορεία προς τον εκδημοκρατισμό, μια πορεία που ο ίδιος θεωρούσε ότι είναι ασταμάτητη και σταθερή. Από την άλλη ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να μην αναδείξει το ζήτημα της κρίσης των δημοκρατικών θεσμών, τον εμφανή περιορισμό της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, την περιχαράκωση των ελίτ, και μια τάση αυτονόμησης της πολιτικής από τους πολίτες και συνεπακόλουθα τον περιορισμό της πολιτικής λογοδοσίας.

Η πολιτική ισότητα, παραδέχεται ο Νταλ, είναι ένα ιδεώδες, κάτι το οποίο ποτέ δεν μπορεί να υλοποιηθεί πλήρως, αλλά είναι κάτι για το οποίο αξίζει πάντα να παλεύουμε για την εκπλήρωσή του.

Επιπλέον, η πολιτική ισότητα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της δημοκρατίας γιατί επιτρέπει τη συμμετοχή μεγάλου μέρους των πολιτών. Το ζήτημα της συμμετοχής διατρέχει τον προβληματισμό του Νταλ ήδη από το έργο του Polyarhy. Κομβικό ρόλο στη συμμετοχή παίζει η πολιτική ισότητα αφού για να συμμετέχει κάποιος στις πολιτικές διαδικασίες πρέπει να διαθέτει και ανάλογους πόρους, πόρους τους οποίους η αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων στερεί από συγκεκριμένες μερίδες του πληθυσμού. Η πολιτική ισότητα αποτελεί ένα αποφασιστικό θεμέλιο της δημοκρατίας.

Ωστόσο, η ανάγκη για διεύρυνση της πολιτικής ισότητας δεν προκύπτει απλά από τα παραπάνω. Ο Νταλ προχωρά ένα βήμα παραπάνω, θεμελιώνοντας την ανάγκη για πολιτική ισότητα στα συναισθήματα των ανθρώπων. Η ανάγκη για ταύτιση με τους άλλους, η ανάγκη για καλλιέργεια του ευ ζειν των άλλων, η ανάγκη της συνεργασίας έτσι ώστε να οικοδομήσουμε πολύπλοκους οργανισμούς. Έτσι η ανάγκη για πολιτική ισότητα απορρέει μέν –συμφωνώντας με τον Rawls- από τον Λόγο, τις ηθικές κρίσεις και την εμπειρία, αλλά βασίζεται επίσης σε βασικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης.

 Ο προβληματισμός που αναπτύσσει ο Νταλ σχετίζεται άμεσα με παρόμοιους προβληματισμούς που έχουν αναπτυχθεί από άλλους συγγραφείς που έχουμε συμπεριλάβει στην παρούσα σειρά, όπως ο Μπάουμαν, ο Ροζανβαλόν, η Σάσσεν, ο Γκίντενς. Στην ανάλυση του για την πολιτική ισότητα ο Νταλ καταλήγει σε ένα θεμελιακό δίλλημα: σήμερα, είτε θα παραμείνουμε προσκολημμένοι στην κουλτούρα του καταναλωτισμού με όλα τα αρνητικά που αυτό εμπεριέχει για τις δημοκρατικές διαδικασίες, είτε θα ενστερνιστούμε μια κουλτούρα «της ιδιότητας του πολίτη», και συνεπώς θα παλέψουμε για την πολιτική ισότητα. Συνεπώς το ζήτημα που τίθεται σήμερα στο κοινωνικό πεδίο είναι όχι η αναζήτηση της κατανάλωσης όλο και περισσότερων προϊόντων αλλά η αναζήτηση της ποιότητας στη ζωή, το ευ ζειν. Ευ ζειν σημαίνει συμμετοχή, σημαίνει ενεργός πολίτης. Σημαίνει δράσεις για διεύρυνση της πολιτικής ισότητας έτσι ώστε το σύνολο της κοινότητας να συμμετέχει, να συνδιαλέγεται και να διαμορφώνει τη ζωή της.