Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Εισήγηση στην Διεθνή Ημερίδα της Επιστημονικής Εταιρείας για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη Άνεργοι και εργαζόμενοι φτωχοί την εποχή της κρίσης. Η Ευρωπαϊκή στρατηγική της κοινωνικής ενσωμάτωσης, 16 Ιουλίου 2009, Ξενοδοχείο Τιτάνια, Αθήνα

Η πρώτη επαφή με την έννοια της ΑΜΣ ήταν κατά τη διάρκεια των εργασιών μου στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης. Αργότερα, όταν τοποθετήθηκα στο Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, η ΑΜΣ, από μελετητικό αντικείμενο μετετράπη σε καθημερινή αναγκαιότητα.

Σε αυτή τη φάση άρχισε να γίνεται πιο ευδιάκριτη, τόσο η δυνατότητα λειτουργίας της ΑΜΣ στο εθνικό επίπεδο όσο και η σχέση μεταξύ πανευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου.

Κατ’ αρχάς θα αναφερθώ για το πως βλέπω τη λειτουργία της ΑΜΣ στο εθνικό επίπεδο.

Όπως έχει τονιστεί από σειρά συγγραφέων οι ευρωπαϊκές πολιτικές επηρεάζουν ιδιαίτερα τη διαμόρφωση των πολιτικών στην Ελλάδα, κατά κύριο λόγο μέσα από τη χρηματοδότηση συγκεκριμένων έργων από τα κονδύλια για την ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής. Στο τομέα της κοινωνικής πολιτικής, πιο ιδιαίτερα, λόγω και της αδύναμης και κατακερματισμένης ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους στη χώρα μας και τη συνακόλουθη απουσία συνολικής στρατηγικής για την κοινωνική προστασία, τα ευρωπαϊκά κονδύλια έχουν διαδραματίσει ένα στρεβλωτικό ρόλο αφού, λόγω των περιορισμών του κανονισμού του ΕΚΤ, υπερτόνισαν κάποιες δράσεις εις βάρος μιας πιο συνολικής στρατηγικής. Έτσι μολονότι σε εθνικό επίπεδο η στρατηγική που καταγραφόταν είχε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, αυτές σε αρκετές περιπτώσεις δεν υλοποιούνταν, λόγω και των δημοσιονομικών προβλημάτων που ταλανίζουν την ελληνική πραγματικότητα.

Σε επίπεδο θεσμικό, δηλαδή στο επίπεδο της δημόσιας διοίκησης, η ΑΜΣ έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στο να καταστεί η στρατηγική της κοινωνικής προστασίας της χώρας μας «οικεία» σε διυπουργικό επίπεδο. Θυμάμαι ότι όταν μια ομάδα ατόμων υπό την καθοδήγηση του γενικού γραμματέα του υπουργείου, ξεκινήσαμε τη διαμόρφωση της πρώτης εθνικής έκθεσης, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε ήταν η απουσία γνώσεων γύρω από την ΑΜΣ σε διάφορα επίπεδα της διοίκησης που εμπλέκονταν στην υλοποίηση δράσεων κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής ένταξης. Αυτό έγινε προσπάθεια να ξεπεραστεί μέσα από «την κατάρτιση», επιτρέψτε μου να πω, των στελεχών των υπουργείων και τη συνεχή ενημέρωσή τους από εμάς, με έναν βομβαρδισμό ενημερωτικών, συναντήσεων, τηλεφωνημάτων, αποστολής υλικού για την ΑΜΣ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμα και κυκλοφορία μέσω διαδικτύου κεφαλαίων από διδακτορικές μελέτες γύρω από το θέμα!

Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια για τον καλύτερο συντονισμό μεταξύ των διοικητικών φορέων, έχει φέρει σήμερα αποτελέσματα, αφού, σε κάθε υπουργείο, υπάρχουν πλέον υπάλληλοι οι οποίοι κατέχουν τις γενικές αρχές της ΑΜΣ. Μέσα από τη δουλειά όλων αυτών των ετών έχει γίνει δυνατό να δημιουργηθεί ένα δίκτυο διοικητικών στελεχών, οι οποίοι συνδυάζοντας το εργασιακό ήθος με το μεράκι για τα κοινωνικά ζητήματα, έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ΑΜΣ.

Να σημειώσω εδώ ότι αυτό ήταν και το αποτέλεσμα της εμπιστοσύνης που έδειξε η πολιτική ηγεσία, στις  δυνατότητες του προσωπικού του υπουργείου να φέρουν εις πέρας αυτό το έργο, γιατί η μέχρι τότε πρακτική ήταν να γράφονται οι εκθέσεις ερήμην του υπουργείου. Από αυτή την άποψη, για μένα, αποδείχθηκε περίτρανα ότι αυτό που καλούμε δημόσια διοίκηση και δημοσίους υπαλλήλους, με την κατάλληλη παρότρυνση και έμπνευση μπορούν να φέρουν εις πέρας ιδιαίτερα πολύπλοκες δράσεις και μάλιστα, σε ένα επίπεδο ιδιαίτερα υψηλό, ποιοτικά.

Η ΑΜΣ στην κοινωνική προστασία και την κοινωνική ένταξη, έδωσε επίσης τη δυνατότητα της «διασαφήνισης», επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω αυτή την έκφραση, της στρατηγικής της χώρας σε υψηλότερο επίπεδο. Η συνεχής επικοινωνία μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας των διαφόρων υπουργείων, βοήθησε στο να καταστεί πιο εξοικειωμένος ο ένας με τη δουλειά του άλλου. Επιτρέψτε μου να διατυπώσω την άποψη, ότι η ιδέα του ΕΤΑΚΣ, ήταν μια ιδέα που κινητοποιήθηκε από την γνώση που «διαβιβάζονταν» προς το ΥΠΟΙΟ αναφορικά με τα προβλήματα της κοινωνικής πολιτικής και της φτώχειας στη χώρα μας μέσα από τα ΕΣΔΕΝ και τις εκθέσεις Εθνικής Στρατηγικής. Θεωρώ ότι θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μια προσπάθεια καταγραφής σε προσωπικό επίπεδο για πρόσωπα κλειδιά της πολιτικής ηγεσίας και το πώς αυτοί θεωρούσαν και ανταποκρίθηκαν στην ΑΜΣ.

Προσωπικά πιστεύω ότι η ΑΜΣ βοήθησε στο να διαμορφωθεί μια πιο συνεκτική προσέγγιση στα ζητήματα κοινωνικής πολιτικής και κοινωνικής προστασίας. Επιπλέον βοήθησε τόσο τις υπηρεσίες όσο και την πολιτική ηγεσία να κατανοήσει ότι αυτός το τομέας έχει τη δική του αξία και υπόσταση και τη σημασία του ως τομέα πολιτικής.

Συνεπώς, αναφορικά με τη σχέση ευρωπαϊκού-εθνικού, ο ρόλος της ΑΜΣ, τουλάχιστον όπως εγώ έχω βιώσει το ζήτημα έως σήμερα, είναι αυτού του «εξορθολογισμού» της πολιτικής, της ανάδειξης ζητημάτων, του καθορισμού προτεραιοτήτων των εθνικών πολιτικών που διαμορφώνονται σε εθνικό επίπεδο.

Θα έλθω τώρα σε ένα άλλο ζήτημα, αυτό της συμμετοχής στην ΑΜΣ υπολοίπων φορέων, κοινωνικών εταίρων και γενικότερα της κοινωνίας των πολιτών.

Μια μικρή σταχυολόγηση από τις τελευταίες Εθνικές Εκθέσεις Στρατηγικής των κρατών μελών δείχνει ότι μάλλον αυτή η σχέση δεν είναι πάντα χωρίς προβλήματα. Φαίνεται ότι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο το ζήτημα της κοινωνικής πολιτικής παραμένει «αυστηρή» αρμοδιότητα του κοινωνικού κράτους και λίγα είναι τα περιθώρια για «διάλογο» και «εμπλοκή» ΜΚΟ και κοινωνίας των πολιτών. Αυτό είναι λογικό, αφού η κοινωνική πολιτική είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων διαδικασιών ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους και συνεπώς τα «κεκτημένα» του κοινωνικού κράτους δύσκολα μπαίνουν στο στίβο της διαπραγμάτευσης. Η εμπειρία δείχνει ότι ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι μάλλον συμβουλευτικός και τις περισσότερες φορές η άποψή τους ζητείται σε ένα αρχικό επίπεδο, είτε σε ειδικά θέματα, ανάλογα με τον τομέα δράσης των συγκεκριμένων ΜΚΟ.

Στην Ελλάδα υπάρχει ένα παράδοξο. Οι ΜΚΟ που εξασκούν κοινωνική πολιτική είναι λίγοι και το εύρος των δράσεων τους είναι πολύ μικρό. Αυτό εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις που εντείνουν το παράδοξο. Έτσι, το παράδοξο εντείνεται ακόμα περισσότερο, αναφορικά με την υλοποίηση της ΑΜΣ, γιατί αυτοί που παράγουν έργο και δρουν μακροχρόνια απέχουν από τις διαδικασίες της ΑΜΣ ή φαίνεται ότι είναι κάτι που γι’ αυτούς δεν διαθέτει κάποια προστιθέμενη αξία. Για παράδειγμα, η Εκκλησία, η οποία έτσι κι αλλιώς διαθέτει πληθώρα δράσεων στον τομέα της κοινωνικής ένταξης, ενώ παρευρίσκεται στις επιτροπές κοινωνικής προστασίας που έχουν λάβει χώρα, δεν παρεμβαίνει αποφασιστικά στο όλο ζήτημα. Φορείς των ατόμων με αναπηρία οι οποίοι υλοποιούν πρακτικά δράσεις, δεν φαίνεται να γνωρίζουν τις διαδικασίες της ΑΜΣ, και στις Εθνικές Εκθέσεις Στρατηγικής οι δράσεις τους απουσιάζουν. Να σημειώσω ότι εδώ δεν μιλώ για τις οργανώσεις που εκπροσωπούντα ΑΜΕΑ, αλλά για οργανώσεις που υλοποιούν δράσεις και παρέχουν υπηρεσίες. 

Η προσωπική μου εμπειρία αναφορικά με τον διάλογο γύρω από την ΑΜΣ σε επίπεδο κοινωνικών εταίρων και ΜΚΟ είναι διπλή. Από την μία υπάρχουν φορείς οι οποίοι ξεφεύγουν από το «στενό άμεσο συμφέρον» τους και προσπαθούν να παράσχουν προτάσεις, γενικότερα για τις δράσεις ενάντια στη φτώχεια στη χώρα μας. Να σημειώσω εδώ ότι η γνώμη όλων αυτών των φορέων ζητείται κάθε φορά πριν από τον σχεδιασμό της Εθνικής Έκθεσης, ενώ λαμβάνουν χώρα και συναντήσεις εργασίας στο πλαίσιο της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας αλλά και στο πλαίσιο της ΟΚΕ.

Από την άλλη παρατηρείται το φαινόμενο οι προτάσεις που κατατίθενται να είναι κάπως «συνταχνιακές», δηλαδή συνδεδεμένες με το στενά ερμηνευόμενο συμφέρον της ΜΚΟ.. Το λέω αυτό γιατί σε κάποια συνάντηση για τη στρατηγική της χώρας για τη φτώχεια, κάποιοι από τον συγκεκριμένο χώρο ζητούσαν απλώς δαπάνες για την κατάρτιση των ατόμων που απασχολούν. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί σε καμμία περίπτωση τη σοβαρή δουλειά που κάποιες άλλες ΜΚΟ φέρουν εις πέρας.

 Πάντως, κατά την άποψή μου, υπάρχει μια σοβαρή ανάγκη για προβολή της ΑΜΣ και της σημασίας της σε επίπεδο κοινωνικών εταίρων αλλά και ΜΚΟ

Αναφορικά με το ζήτημα νομίζω ότι ένα μη κυβερνητικό φόρουμ για την κοινωνική ένταξη θα ήταν μια καλή ευκαιρία για τα ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα να βρεθούν και να διαμορφώσουν μια ευρύτερη πρόταση και οπτική σε αυτό τον τομέα. Αυτό θα έδινε και τη δυνατότητα για την αναβάθμιση της σχέσης τους με τους κυβερνητικούς θεσμούς και της αναβάθμισης του διαλόγου με αυτούς.

Το υψηλότερο επίπεδο διαλόγου λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της ΟΚΕ και αυτό γιατί στις Επιτροπές Κοινωνικής Προστασίας, ο διάλογος λίγες φορές εισέρχεται στην ουσία των πολιτικών κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής ένταξης και μάλλον καταναλώνεται σε κρίσιμα τρέχοντα θέματα που αναδεικνύει η πολιτική επικαιρότητα εκείνη την περίοδο.

Προσωπικά πιστεύω ότι η υλοποίηση της πρότασης για τη δημιουργία ενός Εθνικού Συμβουλίου Κοινωνικής Προστασίας θα ενισχύσει τις σχέσεις μεταξύ αρμόδιων αρχών, κοινωνικών εταίρων και ΜΚΟ, εφόσον βέβαια υιοθετηθεί και μια διαδικασία που θα προχωρά πέρα από την άμεση επικαιρότητα, με την έκδοση μια ετήσιας έκθεσης για την κοινωνική προστασία και την κοινωνική ένταξη, την επεξεργασία ολοκληρωμένων προτάσεων, και όταν μιλάμε για ολοκληρωμένες προτάσεις εννοούμε ομάδα στόχο, μέθοδο υλοποίησης και κόστος. Άλλωστε το κύριο ζητούμενο από όλες αυτές τις δράσεις είναι να φτάσουν τα όποια οφέλη στους πραγματικά αποκλεισμένους και στους φτωχούς. Αλλιώς, οποιαδήποτε συζήτηση, ανάλυση και ανταλλαγή γνωμών είναι ατελέσφορη.