Τι είναι η κοινωνική οικονομία;
Η κοινωνική οικονομία αποτελεί εκείνο το μέρος των οικονομικών δραστηριοτήτων, του οποίου οι φορείς, οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, δεν ανήκουν ούτε στον κρατικό τομέα ούτε στον κλασσικό επιχειρηματικό τομέα. Από τον κρατικό τομέα διακρίνονται λόγω της αυτονομίας και της δημοκρατικής δομής που διαθέτουν στη λήψη αποφάσεων, αλλά και του επιχειρηματικού τους πνεύματος. Από τον κλασσικό επιχειρηματικό τομέα διαφέρουν λόγω της προτεραιότητας που αποδίδουν στην εκπλήρωση των κοινωνικών στόχων της επιχείρησης και όχι στην επιδίωξη του κέρδους. Οι επιχειρήσεις που απαρτίζουν τον τομέα περιλαμβάνουν συνεταιρισμούς, συλλόγους, ενώσεις, ιδρύματα, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, εταιρίες αλληλοβοήθειας. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που είναι αφιερωμένη σε αυτήν, η κοινωνική οικονομία στην Ευρώπη απασχολεί 11 εκατομμύρια άτομα και ο αριθμός των εμπλεκόμενων σε αυτήν συνολικά αγγίζει τα 160 εκατομμύρια άτομα (μέλη, εθελοντές, εργαζόμενοι κ.λπ)[i]. Με άλλα λόγια μιλάμε για ένα φαινόμενο με ιδιαίτερα μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό βάρος, το οποίο στη χώρα μας έχει τύχει ελάχιστης προσοχής.
Και τώρα με την κρίση τι να λέμε για την κοινωνική οικονομία;
Η κρίση αποτελεί προϊόν της αποτυχίας κάποιων εργαλείων που χρησιμοποιούσαμε έως σήμερα. Αποτελεί λοιπόν ευκαιρία και απαιτεί για την διέξοδο από αυτήν νέα εργαλεία ή/και επαναπροσδιορισμό παλαιότερων εργαλείων. Η κρίση στη χώρα μας αποτελεί μια καλή ευκαιρία για έναν ώριμο διάλογο περί της κοινωνίας και της οικονομίας που θέλουμε για το αύριο[ii]. Και για να είναι ανταγωνιστική αυτή η κοινωνία και η οικονομία του αύριο θα πρέπει όλοι να συνεισφέρουμε σε αυτή και όλοι να έχουμε ίσες ευκαιρίες σε αυτή.
Θεωρώ ότι ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας θα είναι ιδιαίτερα εποικοδομητικός για την διέξοδο της χώρας μας από την κρίση. Θα παραθέσω παρακάτω τους λόγους γι’ αυτό.
Κατ’ αρχάς είναι ένα από τα καλύτερα οικονομικά εργαλεία για τη δημιουργία ποικίλων επιχειρηματικών μορφών. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις συνιστούν νέες ευκαιρίες επιχειρηματικότητας για πληθυσμιακές ομάδες που έως τότε ήταν είτε ανενεργές είτε αδυνατούσαν να προωθηθούν στην αγορά εργασίας (μακροχρόνια άνεργοι, άτομα από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, άτομα ΑΜΕΑ, κ.λπ.). Δραστηριοποιούνται σε καινούργιους τομείς που έχει ανάγκη η χώρα[iii] όπως τα πράσινα επαγγέλματα αλλά και καινούργιους τομείς στον τομέα των υπηρεσιών. Βοηθούν υπέρμετρα στην δραστηριοποίηση της τοπικής κοινωνίας αφού λόγω του κοινωνικού τους χαρακτήρα κινητοποιούν πολλαπλούς τοπικούς πόρους όπως η εθελοντική εργασία, οι δωρεές, κεφάλαια που δεν αποσκοπούν στο κέρδος, παροχές σε είδος, κ.λπ. Αναπτύσσουν τα επίπεδα κατάρτισης εργαζομένων που ως τότε παρέμεναν αποκλεισμένοι, αναβαθμίζοντας έτσι το συνολικό επίπεδο δεξιοτήτων των εργαζομένων μιας περιοχής, γεγονός που συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη της τοπικής επιχειρηματικότητας. Να σημειωθεί επιπλέον ότι επιδοτώντας έναν άνεργο για τη δημιουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης δημιουργούνται πολλαπλά οφέλη μακροπρόθεσμα για την οικονομία και την χώρα, αλλά και για τη βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής προστασίας.
Για τη χώρα μας ιδιαίτερα, οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν επιπλέον να συνεισφέρουν στην καταπολέμηση της παραοικονομίας αλλά και στη διάσωση επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν προβλήματα[iv].
Σήμερα, έχουμε την ευτυχή σύμπτωση μέσω των συγχρηματοδότησεων από το ΕΣΠΑ να μπορούμε να αντλήσουμε ένα σεβαστό ποσό για την χρηματοδότηση των κοινωνικών επιχειρήσεων. Πηγές χρηματοδότησης μπορεί να είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα», το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον-Αειφόρος Ανάπτυξη και τα δύο Εθνικά Στρατηγικά Σχέδια, Αγροτικής Ανάπτυξης και Ανάπτυξης της Αλιείας. Επιπλέον χρηματοδοτήσεις για την ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να προέλθουν από τις ενεργητικές πολιτικές του ΟΑΕΔ και από το Εθνικό Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής.
Σύμφωνα με υπολογισμούς μου το ελάχιστο ποσό που θα μπορούσε να εξοικονομηθεί για χρηματοδοτήσεις αγγίζει τα 100.000.000 ευρώ. Με βάση διεθνείς υπολογισμούς οι άμεσα ωφελούμενοι από αυτά θα μπορούσαν να αγγίξουν τις 10.000 άτομα.
Αξίζει να επισημανθεί εδώ ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας από την στιγμή που δραστηριοποιούνται έχουν μια υψηλή προστιθέμενη αξία και πολλαπλασιαστικά οφέλη τόσο για την κοινωνική συνοχή όσο και για την τοπική οικονομία.
Προϋποθέσεις για την επιτυχία του εγχειρήματος στην Ελλάδα
Σε άλλες χώρες οι κοινωνικές επιχειρήσεις υπήρξαν πέρα από την επιδότηση του κράτους και αναδύθηκαν μέσα από πρωτοβουλίες της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών[v]. Ωστόσο, η πρόσφατη εμπειρία έχει καταδείξει ότι στη χώρα μας, η δράση του κράτους είναι αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη του τομέα.
Ένα πρώτο ζήτημα που πρέπει να διευθετηθεί είναι αυτό της δημιουργίας ενός υποστηρικτικού μηχανισμού για την προώθηση των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας. Αυτός μπορεί να στελεχωθεί από άτομα που έχουν ήδη δραστηριοποιηθεί στο συγκεκριμένο ζήτημα. Τα πρόσωπα αυτά πρέπει να δραστηριοποιηθούν από δημόσιες υπηρεσίες που ήδη είχαν επαφή με την κοινωνική οικονομία και θα πρέπει να έχουν μεράκι γι’ αυτή. Άλλωστε έτσι θα είναι μικρό και το κόστος των τυχόν υποστηρικτικών μηχανισμών. Επιπλέον, για να προχωρήσει η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα χρειάζεται πάνω απ’ όλα άτομα που έχουν πάθος και αγάπη γι’ αυτή. Άλλωστε αυτό ήταν στοιχείο και για την ανάπτυξή της σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει πλούσια εμπειρία, η οποία σε συνδυασμό με την ελληνική εμπειρία είναι εύκολο να προχωρήσει στην διαμόρφωση ενός νομοσχεδίου[vi].
Απαραίτητο στοιχείο για την μακροχρόνια βιωσιμότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων είναι επίσης η απαραίτητη οικονομική υποστήριξη από πολλές πηγές (δημόσιος τομέας, τοπικές αρχές, αγορά, δωρεές, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, επιχειρήσεις). Από αυτή την άποψη όχι μόνο το κράτος αλλά και οι κοινωνικοί εταίροι και κυρίως η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να εμπλακούν στο εγχείρημα.
Επιπλέον, το ΕΚΕΠΙΣ θα πρέπει άμεσα να προχωρήσει στην έκδοση επαγγελματικού περιγράμματος κοινωνικού επιχειρηματία, έτσι ώστε να προχωρήσουν άμεσα προγράμματα κατάρτισης στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Και πάλι, η Ευρωπαϊκή εμπειρία έχει καταδείξει ότι πρόσωπα που συνευρέθηκαν σε προγράμματα κατάρτισης στο συγκεκριμένο αντικείμενο, αφού γνωρίστηκαν στη διάρκεια της κατάρτισης, έπειτα προχώρησαν στη σύσταση επιχειρήσεων. Συνεπώς, η κατάρτιση πρέπει να συνδεθεί με τη δημιουργία επιχειρήσεων.
Η επικέντρωση δραστηριοτήτων στις τοπικές ανάγκες και τις ανάγκες των αποκλεισμένων ατόμων, η σωστή αναλογία μελών εργαζομένων, η καλλιέργεια συλλογικού πνεύματος, η κατάλληλη ομάδα διαχείρισης, η ορθή αναγνώριση των επιχειρηματικών ευκαιριών και των αναγκών που χρήζουν κάλυψης, το επιχειρηματικό πνεύμα και η αφοσίωση στην επιχείρηση είναι προαπαιτούμενα για την βιωσιμότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων.
Τομείς δράσης των κοινωνικών επιχειρήσεων – πιλοτικές προτάσεις
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προσδιορίσει 19 τομείς στους οποίους οι κοινωνικές επιχειρήσεις δείχνουν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι, παιδικοί σταθμοί, προσωπικές υπηρεσίες, τεχνολογίες πληροφορικής, περιβαλλοντικές δράσεις που έχουν να κάνουν με την εξοικονόμηση ενέργειας, την ανακύκλωση, την αναβάθμιση κτιρίων και δημόσιων χώρων, οι μεταφορές, ο πολιτισμός, τοπικές επιχειρήσεις, τουρισμός είναι κάποιες από αυτές. Πρότασή μου είναι η δημιουργία τριών μεγάλων πιλοτικών κοινωνικών επιχειρήσεων για την συνολική αναβάθμιση του Λεκανοπεδίου, της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας ή άλλων μεγάλων πόλεων. Οι επιχειρήσεις αυτές σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και υπό την εποπτεία των αρμόδιων ΟΤΑ μπορούν να απασχολήσουν μεγάλο αριθμό ατόμων και να έχουν άμεσα και ορατά αποτελέσματα στην ζωή των κατοίκων των ελληνικών πόλεων σε τομείς που οι δήμοι δείχνουν να υστερούν. Αναφέρω ότι και οι πρόσφατες εξαγγελίες του Υπουργείου Ανάπτυξης για δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας μπορούν κάλλιστα να συνδυαστούν με δράσεις δημιουργίας κοινωνικών επιχειρήσεων που να αναλάβουν την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, όπως άλλωστε κάνουν πολλές κοινωνικές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο.
Εάν θέλουμε, η Ελλάδα μέσα από την κρίση να βγει πιο αλληλέγγυα, με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή, με επιχειρηματικότητα που προσανατολίζεται στην καινοτομία αλλά και στην κοινωνική ευαισθησία, εάν θέλουμε μια ανάπτυξη που να στοχεύει στην περιφερειακή ανάπτυξη και την αναζωογόνηση της υπαίθρου, εάν θέλουμε την κινητοποίηση των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και την πλήρη ένταξή τους στον κοινωνικό ιστό, η κοινωνική οικονομία είναι ένα εργαλείο που δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην χρησιμοποιήσουμε.
[i] Πληροφορίες από την ιστοσελίδα της ΕΕ: http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/craft/social_economy/soc-eco_intro_en.htm
[ii] Βλέπε παρέμβαση της Υπουργού κ. Φάνης Πάλλη-Πετραλιά στην συνεδρίαση της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας 23.07.2008 (Δελτίο Τύπου ΥΠΑΚΠ).
[iii] Βλέπε πρόσφατη πρωτοβουλία Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας για τα πράσινα επαγγέλματα.
[iv] Για την συνεισφορά των κοινωνικών επιχειρήσεων σε αυτά ιδιαίτερης σημασίας είναι οι πληροφορίες από την μελέτη του ΟΟΣΑ The Social Economy. Building Inclusive Economies, Antonella Noya και Emma Clarence (Επιμ.), OECD, 2007. Επίσης μια παλιότερη μελέτη χρηματοδοτημένη από την ΕΕ The Third System, Employment and Local Development, 1999.
[v] Δύο συλλογικά έργα με ενδιαφέρουσες περιγραφές για την ιστορική ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας είναι The Third Sector in Europe, Adalbert Evers και Jean-Louis Laville (επιμ.), Edward Elgar, 2004 και The Emergence of Social Enterprise, Carlo Borzaga και Jacques Defourny (επιμ.), Routledge, 2001.
[vi] Οι νομοθετικές προτάσεις υπάρχουν στο Προτάσεις πολιτικής για τη θεσμική και χρηματοδοτική στήριξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα. Παρουσίαση των νεοσύστατων κοινωνικών επιχειρήσεων, Κοινοτική πρωτοβουλία Equal, Εθνικό Θεματικό δίκτυο για την κοινωνική οικονομία, 2008. Επιπλέον προτάσεις θα υπάρχουν και σε μελέτη που ετοιμάζεται στα πλαίσια του ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.