Οι εξεγέρσεις στη Μέση Ανατολή και οι επιπτώσεις τους για την Ελλάδα

1. Οι εξεγέρσεις ανατρέπουν την καθεστηκυία τάξη

Σήμερα βιώνουμε τη συνολική ανατροπή του σκηνικού αναφορικά με τη περιοχή της Μεσογείου. Σημειώνουμε ότι η αλλαγή αυτή είχε ξεκινήσει από τις εισβολές Γερμανών και Αμερικάνων στα Βαλκάνια. Σήμερα ανατρέπεται συνολικά η κατάσταση στην άλλη πλευρά της Μεσογείου, αλλά αυτή τη φορά την ανατροπή την φέρνουν οι ίδιοι οι λαοί.

Ασφαλώς, οι εξεγέρσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Και αυτό θα έχει ως συνέπεια την διαφορετική εξέλιξή τους. Οι εθνικά ομοιογενείς Τυνησία και Αίγυπτος θα αποτελέσουν την πρωτοπορία των κοινωνικο-εθνικών-οικονομικών εξελίξεων. Όχι τυχαία, στο Αλ-Τζαζίρα παρουσιάστηκε ήδη κείμενο που μιλά για ένα κοινό Αιγυπτο-Τυνησιακό Συμβούλιο. Άλλες χώρες, όπως το Μπαχρέιν, η Ιορδανία, η Υεμένη πέρα από τα κοινωνικο-οικονομικά πρέπει να λύσουν και εθνοτικά-θρησκευτικά προβλήματα και αυτό θα περιπλέξει την κατάσταση. Στη Λιβύη, βλέπουμε ότι ακριβώς λόγω της απουσίας εθνικής ομοιογένειας –και λόγω του σοσιαληστ(ρ)ικής φύσης του κ. Καντάφι– η αιματοχυσία θα είναι αναπόφευκτη.

Τα νέα κινήματα στη Μέση Ανατολή κατέστρεψαν παλιά δόγματα όπως το ότι μόνο τα ισλαμικά κινήματα είχαν την ιδεολογική και οργανωτική ισχύ για να αποτελέσουν το αντίπαλο δέος στα αυταρχικά αραβικά κράτη. Και εάν έως σήμερα ήταν δημοφιλές να ανατινάζεσαι στο όνομα του ιερού πολέμου, σήμερα φαίνεται περισσότερο δημοφιλές να επαναστατείς και να πεθαίνεις για έννοιες όπως η αξιοπρέπεια, η δημοκρατία, τα δικαιώματα του πολίτη, το έθνος! Μάλιστα αποδείχτηκε ότι ζητήματα απασχόλησης, κοινωνικής δικαιοσύνης και εθνικής αξιοπρέπειας είναι πιο αποτελεσματικά στο να κινητοποιούν και να οργανώνουν τον κόσμο, απ’ ότι οι παλιότερες ιδεολογικές αναφορές.

2. Γη, νερό, τροφή και πληθυσμός: οι επερχόμενες κοσμογονικές αλλαγές

Οι άρχουσες αραβικές ελίτ αντιδρούν στις εξεγέρσεις σπασμωδικά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Καντάφι στη Λιβύη και ο Αμπντάλα στη Σαουδική Αραβία μοιράζουν επιδόματα. Και όλοι μαζί συρρέουν στο Αμπού Ντάμπι για την Διεθνή Έκθεση και Συνεδρία για την Άμυνα που ήταν αφιερωμένη σε εργαλεία …καταστολής εξεγέρσεων.

 Όμως τα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι οξύτατα, με πρώτο το ζήτημα του νερού.  Η Μέση Ανατολή και η περιοχή της Βόρειας Αφρικής (ΜΕΝΑ) έχει ήδη από την δεκαετία του 1970 προβλήματα με το νερό. Σε γενικές γραμμές όλη η περιοχή εξαρτάται από πηγές που νερού που είναι έξω από την επικράτεια της, ενώ η υπερεκμετάλλευση των υπογείων υδάτων έχει οδηγήσει στην είσοδο του θαλάσσιου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα.

Επιπλέον, οι χώρες του Κόλπου έχουν την μεγαλύτερη κατά κεφαλή κατανάλωση νερού στον κόσμο, ενώ γενικά στην περιοχή είναι τεράστιες οι απώλειες που οφείλονται στα απαρχαιωμένα συστήματα ύδρευσης και συστήματα καλλιέργειας.

Το ζήτημα του νερού συνδέεται και με την διατροφή. Η περιοχή πάσχει από εδάφη για καλλιέργειες, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει και τεράστιο πρόβλημα ερημοποίησης των εδαφών και τα επίπεδα υποσιτισμού είναι υψηλά. Ήδη, η περιοχή εξαρτάται κατά 50% από εισαγωγές για τη διατροφική της επάρκεια, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη στις απότομες αλλαγές των τιμών τροφίμων στα παγκόσμια χρηματιστήρια.

Όλα τα παραπάνω προβλήματα συνδέονται με το εκρηκτικότερο ίσως πρόβλημα της περιοχής: την εκρηκτική πληθυσμιακή αύξηση. Ο πληθυσμός του αραβικού κόσμου σήμερα υπολογίζεται γύρω στα 300 εκατομμύρια άτομα. Για το 2050 οι προβλέψεις δείχνουν ότι θα αυξηθεί κατά 70% περίπου. Μόνον η Αίγυπτος υπολογίζεται ότι από 81 εκατομμύρια σήμερα θα φτάσει το 2050 τα 138 εκατομμύρια κατοίκους.

Ακόμα πιο συγκλονιστικά είναι τα νούμερα αναφορικά με το πόσο νέος είναι αυτός ο πληθυσμός. Η Παλαιστίνη, η Υεμένη και το Αφγανιστάν π.χ., έχουν το 44% (!) του πληθυσμού τους κάτω από 15 χρονών! Σε ποσοστά από 30-40% κυμαίνονται η Αίγυπτος, η Ιορδανία, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία και η Λιβύη.

Ένα άλλο ζήτημα που θα εντείνει την πληθυσμιακή έκρηξη είναι αυτό της αστικοποίησης. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού, κυρίως στις μη πετρελαιοπαραγωγές χώρες ζει ακόμα στην ύπαιθρο. Η Αίγυπτος, το Σουδάν και η Υεμένη είναι χώρες που πάνω από το 50% του πληθυσμού ζει ακόμα στην ύπαιθρο.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πέραν των εξεγέρσεων που όλοι αυτοί οι παράγοντες θα υποδαυλίζουν τα επόμενα χρόνια, τα μεταναστευτικά ρεύματα από την περιοχή θα είναι τεράστιου εύρους.

3. Η νέα γεωστρατηγική της περιοχής

Ο πρώτος χαμένος της περιοχής είναι οι ΗΠΑ. Αυτό ξεκίνησε πριν από 32 χρόνια ακριβώς, όταν ανατρέπονταν από την Ιρανική επανάσταση η, σύμφωνα με τον Κάρτερ, «σταθερή νησίδα» της περιοχής, ο Σάχης. Όπως είναι γνωστό, ο Σάχης ανέβηκε πραξικοπηματικά στην εξουσία αντικαθιστώντας έναν δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο, ο οποίος δεν ήταν τσιράκι των Αμερικάνων. Η άνοδος του ριζοσπαστικού Ισλάμ λοιπόν, οφείλεται εν μέρει στους αυταρχικούς ηγέτες που επέβαλε η υπερδύναμη στην μυωπική πολιτική της.

Ακολούθησε η κρίσιμη ήττα της Αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή, η εισβολή στο Ιράκ. Έπειτα έχουμε την σχετική αυτονόμηση της Τουρκίας και σήμερα, απ’ ό,τι φαίνεται, της Αιγύπτου. Εάν ακολουθήσει το Μπαχρέιν, βάση του πέμπτου αμερικανικού στόλου, το χτύπημα θα είναι συντριπτικό.

Ο περιορισμένος ρόλος των ΗΠΑ απεικονίζεται και στις εξαγωγές της περιοχής όπου οι ΗΠΑ, (η Βόρειος Αμερική) καλύπτουν το 10%, με την Ευρώπη να αγγίζει το 20% και την Ανατολική Ασία- Ειρηνικό το 36%!

Όσον αφορά το Ισραήλ οι εξελίξεις είναι ιδιαίτερα προβληματικές. Όχι τυχαία οι Ισραηλινές ελίτ παρακολουθούν αποσβολωμένες τις εξελίξεις και ακούγονται πλέον φωνές ότι οι «νέοι σύμμαχοι» θα είναι το ..Αζερμπαϊτζάν. Το Ισραήλ αντιμετωπίσει επίσης το πρόβλημα της ανάγκης προσεταιρισμού των νέων καθεστώτων από τους Αμερικάνους και, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, την υιοθέτηση μίας πολιτικής που θα «υπονομεύει» την «παραδοσιακή» «Αμερικανο-Ισραηλινή φιλία».

Ένα από τα αποτελέσματα της νέας γεωστρατηγικής που αναδύεται είναι η μεγαλύτερη εμπλοκή της Τουρκίας με την περιοχή. Στον εμπορικό τομέα η Τουρκία ακολουθεί μια ιδιαίτερα επιθετική στρατηγική στην περιοχή. Διαθέτει σειρά συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, την Τυνησία και τη Συρία ενώ προχωρά σε ακόμα 11 τέτοιες. Η Τουρκία αποτελεί έναν μεγάλο ενεργειακό εισαγωγέα (μολονότι εισάγει κατά κύριο λόγο από τη Ρωσσία). Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο ρόλος της ως εξαγωγέα στην περιοχή, όπως και στις άμεσες ξένες επενδύσεις. Πρόσφατα, συμφώνησε με το Ιράν να αυξήσουν τις εμπορικές τους συναλλαγές από 10 δις$ το 2010 σε 30δις$ το 2015! Το ¼ των εξαγωγών της Τουρκίας γίνεται προς τις χώρες της ΜΕΝΑ και αγγίζουν τα 27 δις$. Από την άλλη οι τουρκικές εισαγωγές από την περιοχή αγγίζουν τα 20 δις$.

Κυριότεροι εμπορικοί εταίροι της Τουρκίας στην περιοχή MENA
Εκ. δολάρια
	Εξαγωγές			Εισαγωγές
	2008	2009	2010	2008	2009	2010
ΙΡΑΚ	3,917	5,126	6,043	1,321	952	1,354
ΗΑΒ	7,975	2,900	3,340	691	668	698
ΑΙΓΥΠΤΟΣ	1,426	2,618	2,261	943	641	926
ΙΡΑΝ	2,029	2,025	3,043	8,200	3,405	7,645
ΛΙΒΥΗ	1,074	1,800	1,935	336	402	425
ΑΛΓΕΡΙΑ	1,613	1,782	1,507	3,262	2,027	2,275
ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ	2,202	1,771	2,220	3,322	1,692	2,440
ΙΣΡΑΗΛ	1,935	1,529	2,084	1,448	1,069	1,359
ΣΥΡΙΑ	1,115	1,425	1,849	639	327	662
Πηγή: Turkstat

Συνεπώς η εικόνα που αναδύεται είναι αυτή ενός τριπόλου στην περιοχή, με τις κύριες δυνάμεις να είναι η Αίγυπτος, το Ιράν και η Τουρκία. Όχι τυχαία, σε μία συμβολική κίνηση, δύο πολεμικά πλοία του Ιράν διέσχισαν το Σουέζ και κατέληξαν στην Ατάκια της Συρίας, ενώ το Ισραήλ μοιρολογούσε. Οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ θα υποβαθμίζονται επίσης, όσο διευρύνονται οι σχέσεις της με τις χώρες της περιοχής ΜΕΝΑ, αφού και πληθυσμιακά και οικονομικά θα έχουν μεγαλύτερη σημασία.

Η Αίγυπτος με τη σειρά, πέραν της πληθυσμιακής βαρύτητας, αποτελεί στρατηγικό χώρο καθ’ ό,τι συνδέει βορρά με νότο, διαμορφώνει ένα εμπόδιο μεταξύ Υπο-Σαχάριας Αφρικής και Ευρώπης, κατέχει τη διώρυγα του Σουέζ που είναι κρίσιμης σημασίας για τη σχέση Ευρώπης Ασίας.

Ασφαλώς, η Ελλάδα, όπως συμβαίνει μετά την μεταπολίτευση, είναι απούσα από όλες αυτές τις εξελίξεις. Κατ’ αρχάς έχει ξεχάσει τους «φυσικούς» συμμάχους που είναι οι χριστιανικοί πληθυσμοί της περιοχής. Μία πολιτική που προσπάθησε να καλλιεργήσει ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Δεύτερον, όντας χώρα που έχει προβλήματα επιθετικών βλέψεων προς τα εδάφη της, αλλά και κατοχής, όπως στην Κύπρο, πρέπει να καλλιεργεί μία στάση βασισμένη στο διεθνές δίκαιο. Τρίτον, οι εμπορικές της συναλλαγές με την περιοχή πρέπει να καλλιεργηθούν. Τέταρτον, θα πρέπει να προωθήσει τις δημοκρατικές δυνάμεις στην Αίγυπτο και αλλού αντί να χρηματοδοτεί ΜΚΟ στο Ισραήλ. Πέμπτον πρέπει να προωθήσει τα αιτήματα των Παλαιστινίων. Ας θυμηθούμε ότι το Παλαιστινιακό ήταν ένα ζήτημα που ωθούσε τους Άραβες στο να μην υποστηρίζουν την Τουρκία στο ζήτημα της κατοχής στην Κύπρο. Ωστόσο, οι ελληνικές ελίτ εγκατέλειψαν τα οποιαδήποτε ερείσματα στον Αραβικό κόσμο, στράφηκαν ηλιθίως προς το να προσελκύσουν Ισραηλινούς τουρίστες! Άλλη μία τρομερή επιτυχία των «διορατικών ελίτ» της χώρας. Τέλος, πέρα από τη διαβαλκανική συνεργασία, θα πρέπει άμεσα να εφαρμόσει μία πολιτική για την οικογένεια και να καταπολεμήσει την παραοικονομία και την μαύρη εργασία. Και το κυριότερο είναι να οικοδομήσει εθνικό κράτος, για να μπορέσει να έχει εθνικές πολιτικές. Στο ζήτημα της μετανάστευσης θα πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρά η ευρωπαϊκή στρατηγική, γιατί, όπως λέει και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης από την Αφρική και την Ασία τα επόμενα χρόνια οι μετανάστες θα αγγίξουν το μισό δισεκατομμύριο. Όσο και να θέλουν οι συριζοαριστεριστεροαντεξουσιοστικογιωργάκηδες, δύσκολο να χωρέσουν όλοι αυτοί στο κτήριο της Υπατίας. 

Περιοδικό Άρδην, Θεσσαλονίκη, 3 Μαρτίου 2011