Τζον Γκρέι, Η Αλ Κάιντα και η νεωτερικότητα

Εντάξαμε στην σειρά «Αναμετρήσεις με τον 21^ο αιώνα» το παρόν βιβλίο γιατί ο Τζον Γκραίυ, ένας μεταμοντέρνος φιλελεύθερος συντηρητικός οικολόγος, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα συγγραφέα της εποχής όπου οι μεγάλες αφηγήσεις και οι ιδεολογίες έχουν πεθάνει.

Κατά καιρούς έχει εργαστεί σε φιλελεύθερα ινστιτούτα όπως το Cato. Έχει αρθρογραφήσει κατά του κομμουνισμού. Σήμερα αρθρογραφεί κατά της παγκοσμιοποίησης στην εφημερίδα The Guardian και τα περιοδικά New Statesman και Resurgence. Έχει δημοσιεύσει μελέτες για τον κλασσικό φιλελευθερισμό[1] και για τους σύγχρονους φιλελεύθερους όπως ο Ιζάια Μπέρλιν και ο Χάγιεκ.[2] Οπαδός της Νέας Δεξιάς, αποστασιοποιήθηκε κατηγορώντας την ότι αποδέχεται άκριτα τα καταστροφικά δόγματα του νεοφιλελευθερισμού περί ελεύθερης αγοράς και για την άρνησή της να υπερασπιστεί το κοινωνικό κράτος![3] Θεωρεί την σοσιαλδημοκρατία χρεοκοπημένη.[4] Αποκαλεί τους νεοφιλελεύθερους γελοίους και δογματικούς. Τους θεωρεί δογματικούς, αμόρφωτους αναφορικά με την οικονομική ιστορία και τον πλουραλισμό των μορφών του οικονομικού βίου και τους εξισώνει με τους μαρξιστές και τους φανατικούς ισλαμιστές της Αλ Κάιντα![5] Τελευταία υιοθετεί τις απόψεις της «βαθειάς οικολογίας» και την «υπόθεση της Γαίας» του Τζέιμς Λόβλοκ[6].

Η βασική του πεποίθηση είναι ότι «η φιλελεύθερη μορφή του προτάγματος του Διαφωτισμού [έχει] χρεοκοπήσει».[7] Το τέλος της νεωτερικότητας σηματοδοτεί και το τέλος των ιδεολογιών που αυτή γέννησε: του φιλελευθερισμού, του σοσιαλισμού και του συντηρητισμού. Τόσο ο φιλελευθερισμός όσο η νεωτερικότητα υποκρύπτουν φοβικές πλευρές. «Οι ρίζες της φιλελεύθερης σκέψης δεν βρίσκονται ούτε στην αγάπη για ελευθερία, ούτε στην ελπίδα της προόδου, αλλά στον φόβο –τον φόβο των άλλων ανθρώπινων όντων και τις πληγές που επιφέρουν ο ένας στον άλλο σε πολέμους και σε εμφύλιους πολέμους»[8]. Αυτό ισχύει και για την νεωτερικότητα, αφού όπως τονίζει ο Stephen Toulmin, γεννήθηκε σε μια περίοδο κρίσης και φόβου αλλά και περιφρόνησε το πνεύμα της Αναγέννησης, ένα πνεύμα που καλλιεργούσε «την ετοιμότητα… [να ζεις] με την αβεβαιότητα, την αμφισημία, και τις διαφορές στις απόψεις…».[9] Αν σε αυτά συνυπολογίσουμε την άκριτη θρησκευτική πίστη στην ιδέα ότι η πρόοδος της επιστημονικής γνώσης θα οδηγήσει σε έναν κόσμο όπου όλοι θα συμμερίζονται τις ίδιες αξίες, ότι η φύση «προσφέρθηκε» στους ανθρώπους για να την εκμεταλλευτούν προς το συμφέρον τους και ότι η τεχνολογία αποτελεί το μέσον για την ενίσχυση της ανθρώπινης δύναμης ώστε η ανθρωπότητα να διαμορφώσει από μόνη της το μέλλον της, τότε έχεις την πρώτη ύλη από την οποία ξεπήδησαν όλοι οι ολοκληρωτισμοί του εικοστού αιώνα: του κομμουνισμού, του ναζισμού, του ριζοσπαστικού Ισλάμ και του νεοφιλελευθερισμού της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς.

Όπως οι στοχαστές του διαφωτισμού σκόπευαν να σώσουν την ανθρωπότητα, έτσι και οι σύγχρονοι μισσιονάριοι, που σήμερα πλαισιώνουν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και …την κυβέρνηση του Μπους έχουν βαλθεί να διαμορφώσουν τον κόσμο κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους πιστεύοντας ότι μόνο αυτοί κατέχουν το «ορθό μοντέλο» νεωτερικότητας. Το χτύπημα της Αλ Κάιντα στους δίδυμους πύργους ήρθε να θυμίσει σε όλους αυτούς ότι δεν υπάρχει «ένας δρόμος προς την νεωτερικότητα». Η Αλ Κάιντα είναι και αυτή παιδί της νεωτερικότητας αφού όχι μόνον ενστερνίζεται την νεωτερική αντίληψη ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει μέσω βίαιων θεαματικών ενεργειών αλλά και όλη της η κριτική αντλεί τα επιχειρήματά της από το κίνημα του αντι-διαφωτισμού.

Ο Τζον Γκραίυ συμμερίζεται την άποψη ότι η νεωτερική εποχή όπως επισημαίνει η Χάνα Άρεντ χαρακτηρίζεται από μια αντίληψη περί πράξης όπου ρόλο δεν παίζουν «ούτε η ενατένιση ούτε ο Λόγος, αλλά η ανθρώπινη ικανότητα για πράξη –για έναρξη νέων, χωρίς προηγούμενο διαδικασιών, που το αποτέλεσμά τους παραμένει αβέβαιο και απρόβλεπτο…». Για την νεωτερικότητα καταστροφικό είναι η συντήρηση και όχι η καταστροφή. [10] Ο Γκραίυ λοιπόν στον «παραδοσιακό συντηρητισμό» και την οικολογία αναζητεί την επιβολή ορίων στην ανεξέλεγκτη δράση του νεωτερικού ανθρώπου. Η επιβολή ορίων συνεπάγεται την καλλιέργεια ενός συντηρητισμού όπου «ο τοπικός και ιδιαίτερος χαρακτήρας των ανθρώπινων ταυτοτήτων και η ενσωμάτωση του ανθρώπινου υποκειμένου στις ποικίλες μορφές του κοινού βίου είναι πλήρως αναγνωρισμένες»[11] και αφετέρου την αναγνώριση των ορίων που θέτει το περιβάλλον στην οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη. Σημειώνει μάλιστα ότι στην εποχή μας οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί επιστρέφουν ως γεωπολιτική  και γι’ αυτό οι σύγχρονοι πόλεμοι έχουν ως τρόπαιό τους τους φυσικούς πόρους.

Ως μεταμοντέρνος φιλελεύθερος προτείνει την υιοθέτηση μιας πιο πλουραλιστικής άποψης, η οποία θα οδηγήσει σε έναν πιο κατακερματισμένο κόσμο, ο οποίος όμως θα είναι πιο ασφαλής. Κάθε χώρα θα είναι ελεύθερη να βρει την δική της εκδοχή της νεωτερικότητας. Η πρόταση του συνοψίζεται στον «φιλελευθερισμό του modus vivendi»:

«Η λύση… δεν είναι η οικουμενική προστασία μιας μοναδικής φιλελεύθερης ταυτότητας της ιδιότητας του πολίτη… μια καλύτερη προσέγγιση [είναι η δημόσια επιδίωξη ενός] modus vivendi, διαφορετικού ανάλογα με το ιστορικό πλαίσιο της κάθε περίπτωσης… [Αυτό] απαιτεί διαφορετικούς θεσμούς στους οποίους διαφορετικές ταυτότητες στην ίδια κοινότητα, την ίδια κοινωνία και ακόμα και το ίδιο πρόσωπο θα μπορούν να συνυπάρχουν… Η βαθύτερη ουσία του modus vivendi είναι η συνύπαρξη διαφορετικών αρετών και ταυτοτήτων σε μια μοναδική ζωή».[12]

---

[1] John Gray, Mill on Liberty: A Defence, Routledge, 1996, Liberalism, Open University Press, 1995.

[2] John Gray, Isaiah Berlin, Princeton University Press, 1996. Hayek on Liberty, Routledge, 1998.

[3] John Gray, Beyond the New Right: Markets, Governments and the Common Environment, Routledge, 1994.

[4] John Gray, After Social Democracy. Politics, Capitalism and the Common Life, Demos, 1996.

[5] John Gray, Απατηλή Αυγή: Οι αυταπάτες του παγκόσμιου καπιταλισμού, Πόλις, 1999 και Straw Dogs. Thoughts on Humans and Other Animals, Granta, 2002 και το παρόν βιβλίο.

[6] Straw Dogs. Thoughts on Humans and Other Animals, Granta, 2002.

[7] Βλέπε John Gray, Post-Liberalism. Studies in Political Thought, Routledge, 1996, σελ.vii. Αλλά και Immanuel Wallerestein στο After Liberalism, The New Press, Νέα Υόρκη, 1995.

[8] John Gray, «The Two Liberalisms of Fear», The Hedgehog Review, Άνοιξη 2000.

[9] Stephen Toulmin, Cosmopolis. The Hidden Agenda of Modernity, The University of Chicago Press, Σικάγο, 1990, σελ.55.

[10] Χάννα Άρεντ, Η ανθρώπινη κατάσταση (Vita Activa), Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα, 1986, σελ. 315 και 343.

[11] John Gray, Post-Liberalism όπ.παρ. σελ. viii.

[12] Συνέντευξη του John Gray στον εκδότη του New Political Quarterly Nathan Gardels, Άνοιξη 2001.