Η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή

 Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα ΑΡΔΗΝ στις 06.09.2021

Η απώλεια του Αφγανιστάν από τις ΗΠΑ, συνιστά ένα γεγονός ιστορικών διαστάσεων όπως και να το δει κανείς. Εδώ θα συζητηθούν κάποιες από τις διαστάσεις του, με έμφαση κυρίως σε διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην Μέση Ανατολή.

Ο μεγάλος κερδισμένος της ταπεινωτικής αποχώρησης των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν δεν είναι άλλος από το Κατάρ. Το Κατάρ είναι από καιρό η αγαπημένη προστάτιδα δύναμη των Ταλιμπάν, αφού οι τελευταίοι  θεωρούν ότι δεν είναι εξαρτώμενο από τις ΗΠΑ όσο τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία. Να σημειωθεί δε, ότι ο ρόλος του Κατάρ ήταν αποφασιστικής σημασίας έτσι ώστε η αποχώρηση των Αμερικάνων να μην λάβει ταπεινωτικές διαστάσεις. Ο πρέσβης του Κάταρ στην Καμπούλ είχε αναλάβει το σύνολο των απαραίτητων διεργασιών για την ομαλή αποχώρηση τόσο των ξένων όσο και των δεκάδων χιλιάδων Αφγανών που διέφευγαν από τη χώρα.

Ακόμα και στο ζήτημα του ποιος θα διαχειριστεί την λειτουργία του αεροδρομίου της Καμπούλ, η συμβολή του Κατάρ είναι αποφασιστικής σημασίας. Η προηγούμενη κυβέρνηση του Αφγανιστάν είχε συμφωνήσει με τις ΗΠΑ να είναι η Τουρκία αυτή που θα αναλάβει το αεροδρόμιο. Οι Ταλιμπάν, ωστόσο, διαφώνησαν, ιδιαίτερα για το γεγονός ότι η Τουρκία επιμένει στο να αναλάβει ο τουρκικός στρατός την ασφάλεια του αεροδρομίου. Είναι λίγο δύσκολο για τους Τάλιμπαν, οι οποίοι θριαμβολογούν ότι έδιωξαν όλου τους ξένους στρατούς από τη χώρα να αποδεχθούν κάτι τέτοιο. Ωστόσο, το Κατάρ εργάζεται πυρετωδώς ώστε να βρεθεί μια λύση που θα περιλαμβάνει την Τουρκία. Το ίδιο το Κατάρ, ωστόσο, κατά περίεργο τρόπο, φαίνεται να διατηρεί μια απόσταση από την απόλυτη ταύτιση με τους Ταλιμπάν, όντας διστακτικό για το τι μέλει να ακολουθήσει στη χώρα. Η Τουρκία δεν διαθέτει από την πλευρά της τέτοιου είδους δισταγμούς.

Μια άλλη συνέπεια της νέας πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή, είναι και η πρόσφατη αναθέρμανση των σχέσεων των ΗΑΕ με την Τουρκία. Η αναθέρμανση αυτή αποτελεί διακαή πόθο της Τουρκίας, τόσο οικονομικά όσο και στρατηγικά. Γι’ αυτό και η Τουρκία προχώρησε σε πολλές κινήσεις προσέγγισης. Η Άγκυρα θέλει να διασφαλίσει τις οικονομικές και εμπορικές της σχέσεις με τις χώρες του Κόλπου, να σταματήσει την διαρροή κεφαλαίων μετά και από τις αντιπαραθέσεις που είχε με αυτές. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ΗΑΕ είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας στην περιοχή, με τις συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών να ανέρχονται σε 8 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020 και το ύψος των επενδύσεων έως σήμερα να αγγίζει τα 5 δισεκατομμύρια δολάρια.

Με την κίνηση αυτή η Άγκυρα μοιάζει να ξεφεύγει από την διπλωματική απομόνωση στην οποία είχε περιέλθει λόγω και της εμπλοκής του Ερντογάν με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τις επεκτατικές του βλέψεις στην περιοχή. Επιπλέον, η Τουρκία προσβλέπει στο ρόλο των ΗΑΕ έτσι ώστε να υπάρξει βελτίωση των σχέσεων της και με την Αίγυπτο.

Πάντως, φαίνεται, ότι αυτή η πολιτική έχει τις ευλογίες των ΗΠΑ, αφού η επιθυμία των τελευταίων είναι να εξαλειφθούν μια σειρά από εστίες αντιπαράθεσης στην περιοχή, γεγονός που θα τους επιτρέψει να επικεντρωθούν σε άλλες προτεραιότητες. Επιπλέον, η στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή, όπως έδειξε και η αποχώρηση από το Αφγανιστάν, είναι η …παρότρυνση προς τους «συμμάχους» της, να λύνουν ότι προβλήματα έχουν μόνοι τους! Όχι τυχαία, λοιπόν, όλες οι δυνάμεις της περιοχής, αναζητούν τη διαμόρφωση δικτύων ασφαλείας πέρα από τις ΗΠΑ.

Βέβαια, η επαναπροσέγγιση απαιτεί αρκετά ακόμα βήματα, αφού προϋποθέτει την επίλυση μιας σειράς από αντιπαραθέσεων που είχαν λάβει χώρα στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια και, σε μεγάλο βαθμό, συνεχίζονται και σήμερα. Μια τέτοια επαναπροσέγγιση δεν θα ήταν βέβαια δυνατή εάν δεν είχαν υπάρξει και τα βήματα επαναπροσέγγισης μεταξύ ΗΑΕ και Κατάρ. Και για να γίνουν αυτά, που ξεκίνησαν ήδη μετά από παρέμβαση της Σαουδικής Αραβίας τον Ιανουάριο αυτού του χρόνου, προϋπόθεση ήταν το «ξήλωμα» του προγράμματος στήριξης των Αδελφών Μουσουλμάνων από το Κατάρ. Ίσως η πιο εντυπωσιακή ένδειξη αυτής της νέας στάσης από το Κατάρ να είναι η απουσία στήριξης στην ισλαμιστική κυβέρνηση της Τυνησίας. Το κόμμα Ενάχντα, ακόμα περιμένει την βοήθεια σε εμβόλια από το Κατάρ, πόσο μάλλον την διπλωματική υποστήριξη από αυτό και τα ΜΜΕ που ελέγχει, όταν ο πρόεδρος της Τυνησίας προχώρησε στην παύση της κυβέρνησης του Μετσίτσι.

Σε παρόμοιες κινήσεις έχει προχωρήσει και η Τουρκία. Έτσι, όλη την προηγούμενη περίοδο, έχουν περιοριστεί δραστικά οι δραστηριότητες των Αιγύπτιων Αδελφών Μουσουλμάνων στο έδαφός της, ενώ η Άγκυρα έχει απαιτήσει από αυτούς να παύσουν τις προπαγανδιστικές δράσεις στα μέσα κοινωνικής ενημέρωσης.  Αυτές οι κινήσεις οδήγησαν τον Αιγύπτιο Υπουργό Εξωτερικών Σάμιχ Σούκρι να δηλώσει ότι θεωρεί αυτές τις κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης ως «θετικά βήματα».

Την ίδια ωστόσο τακτική, της προσπάθειας επίλυσης των όποιων διαφορών μέσω διαπραγματεύσεων, ακολουθεί και το Ιράν. Ήδη έχουν λάβει χώρα μια σειρά από συνομιλίες με την Σαουδική Αραβία στο Ιράκ, συνομιλίες που ασφαλώς βλέπουν με θετικό μάτι τόσο το Κατάρ όσο και τα ΗΑΕ.

Όλα τα παραπάνω βέβαια δεν αναιρούν το γεγονός ότι μια σειρά από εστίες σύγκρουσης αναμένουν την επίλυσή τους. Η Λιβύη και η Υεμένη αποτελούν ίσως τα κυριότερα από αυτά και, πιθανά, η ενίσχυση των επιθέσεων των Χούθι την τελευταία περίοδο να μην είναι άσχετη με το γενικότερο κλίμα συνεννόησης που καλλιεργείται στην περιοχή.

Το Παλαιστινιακό επίσης είναι ένα ζήτημα όπου διαφαίνεται μια κινητικότητα, με την Αίγυπτο και την Ιορδανία να προσπαθούν να αναλάβουν περισσότερες πρωτοβουλίες. Το γεγονός βέβαια ότι ο έτερος συνομιλητής είναι η ανύπαρκτη στο εσωτερικό των Παλαιστινίων κυβέρνηση του Αμπάς, δεν αποτελεί στοιχείο για κάποια ουσιαστική δραστηριότητα για το συγκεκριμένο ζήτημα. Βέβαια, το γεγονός της τελευταίας κινητικότητας μπορεί να σχετίζεται και με μια πιθανή υπαναχώρηση της Τουρκίας στην στήριξη προς την Χαμάς, υπαναχώρηση που είναι προαπαιτούμενο για την επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ και την απόδοση μεγαλύτερου χώρου δράσης στην Αίγυπτο.

Το Ισραήλ, με τη σειρά του, βρίσκεται σε αρκετά δυσχερή θέση. Τόσο η πρόοδος των συνομιλιών των Αραβικών χωρών του Κόλπου με το Ιράν, όσο και η εκπεφρασμένη βούληση της κυβέρνησης Μπάιντεν για επανέναρξη των συνομιλιών με τους Ιρανούς αναφορικά με το πυρηνικό τους πρόγραμμα φαίνεται να το οδηγεί σε μια θέση όπου θα δέχεται πιέσεις από τις χώρες των Συμφωνιών του Αβραάμ τόσο για το ζήτημα της Παλαιστίνης όσο και για το Ιράν.

Όσον αφορά στη Συρία, την «αμερικανική υποχώρηση» φαίνεται να την πληρώνουν οι Κούρδοι. Οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν παράσχει πράσινο φώς στην Άγκυρα για μια σειρά επιθέσεις με drones, με συνέπεια την δολοφονία αρκετών ηγετικών στελεχών του YPG. Αλλά και οι Ρώσοι φαίνεται να μην ενοχλούνται από αυτές τις κινήσεις της Τουρκίας σε μια συμφωνία, όπως λέγεται, για παραχώρηση εδαφών της Ίντλιμπ στο καθεστώς του Άσαντ.

Η ανακατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν αποτελεί μια κίνηση σεισμικών διαστάσεων. Ιδιαίτερα για το παγκόσμιο ρόλο των ΗΠΑ, το Αφγανιστάν συνιστά την αποδοχή ότι αυτές δεν αποτελούν πλέον την υπερδύναμη του πλανήτη αλλά μια δύναμη μεταξύ άλλων. Όπως φέρεται να είπε και ο Υπουργός Αμύνης του Ηνωμένου Βασιλείου «Μία υπερδύναμη που δεν είναι έτοιμη να παραμείνει σταθερή σε κάτι, πιθανά δεν είναι ούτε υπερδύναμη. Σίγουρα δεν είναι μια παγκόσμια δύναμη, είναι απλώς μια μεγάλη δύναμη. ….μια υπερδύναμη που είναι απρόθυμη να δεσμευθεί σε κάτι, πιθανά δεν είναι επίσης υπερδύναμη».

Εγκαταλείποντας τα βασικά σημεία ελέγχου της Ευρασιατικής μάζας, οι ΗΠΑ, όχι μόνον περιέρχονται σε πιο αδύναμη θέση, αλλά έχουν πολύ μικρότερη αξιοπιστία τόσο στο να απαιτούν όσο και στις υποσχέσεις που δίνουν.

Η αποχώρηση της Αμερικής από το Αφγανιστάν είναι επίσης ένα μήνυμα προς την παγκόσμια Jihad ότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να ασχοληθούν πλέον μαζί τους. Άλλωστε, στις Ηνωμένες Πολιτείες ο ίδιος ο Μπάιντεν προσκλήθηκε από τους εκεί εκπροσώπους της Μουσουλμανικής Αδελφότητας προεκλογικά και απηύθυνε χαιρετισμό. Όταν οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως το Πακιστάν, εγκωμιάζουν τον Μπιν Λάντεν και οι ΗΠΑ δεν απαντούν σε αυτό, το μήνυμα είναι σαφές.

Συνεπώς το μήνυμα και το μάθημα είναι ένα: καλλιέργεια των αυτόνομων δυνάμεων μας ως χώρα, επιμονή στην ανάπτυξη παραγωγικής βάσης, καλλιέργεια συμμαχιών. Από την σκιά της υπερδύναμης, ας πάρουμε όσα πιο πολλά μπορούμε, αλλά σε τελική ανάλυση, λίγα έχουμε να περιμένουμε από αυτήν.