Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ

Σκέψεις για τις νέες γεωπολιτικές δυναμικές και αλλαγές στις παγκόσμιες αντιλήψεις που δυνητικά επιφέρει η έλευση της πανδημίας του κορωνοϊού

Περιοδικό Άρδην, Τεύχος 118, Μάιος 2020

Ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια αχαρτογράφητη περιοχή, με κύριο παράγοντα γι’ αυτό την εξάπλωση σε παγκόσμιο επίπεδο του κορωνοϊού. Μολονότι είναι νωρίς ακόμα και πολλά θα εξαρτηθούν από την δυνατότητα περιορισμού του ιού και εύρεσης των κατάλληλων μέσων για την αντιμετώπισή του, ένα είναι σίγουρο: οι συνέπειες από την εκδήλωση της πανδημίας δεν πρόκειται να αφήσουν τον κόσμο όπως αυτός ήταν. Όλες οι αντιλήψεις που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο θα δοκιμαστούν σκληρά, εάν δεν δοκιμάζονται ήδη. Το πρώτο χτύπημα στην παγκοσμιοποίηση και στους αριστερούς και νεοφιλελεύθερους ζηλωτές της ήταν η εν μια νυκτί επιστροφή των συνόρων. Η πλειοψηφία των εθνών, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την πανδημία, έκλεισαν τα σύνορα. Είναι νωπές ακόμα οι σελίδες στο Βήμα, την Καθημερινή, την Εφημερίδα των Συντακτών και τις αφίσες των Αντιφά, ΚΕΕΡΦΑ και άλλων ζηλωτών της παγκοσμιοποίησης, από τα δάκρυα τους για αυτές τις κινήσεις των κυβερνήσεων.

Παράλληλα με την εστίαση των κυβερνήσεων στα τεκταινόμενα εντός των συνόρων, οι διεθνείς οργανισμοί καταδεικνύουν αξιοσημείωτη αδυναμία παρέμβασης σε ζωτικής σημασίας ζητήματα. Στην απαξίωσή τους, κατά κύριο λόγο, συντελεί η αδυναμία τους να συνεισφέρουν ουσιαστική βοήθεια στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Οργανισμοί όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Ηνωμένα Έθνη (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) που θα ανέμενε κανείς να αποτελούν την πρωτοπορία στις δράσεις και τις προσπάθειες αντιμετώπισης του ιού, απλά, αγνοούνται[1].

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υιοθετούν την ίδια στάση. Η προσπάθειά τους φαίνεται να είναι κυρίως σε επίπεδο προπαγάνδας και όχι τόσο σε χειροπιαστή δράση. Με έναν πρόεδρο που ακόμα δεν έχει καταφέρει να έχει άποψη επί του θέματος –η λέξη «άσχετος» φαίνεται εδώ να ταιριάζει απόλυτα, την μία μέρα μιλά για επιβολή καραντίνας στην Νέα Υόρκη και την άλλη αλλάζει άποψη και ζητά από το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών να εκδώσει «οδηγία» για τον περιορισμό των μετακινήσεων των κατοίκων. Την μία μέρα δηλώνει ότι από την 6^η Απριλίου υπάρχει επανεκκίνηση της οικονομίας, δύο μέρες μετά δηλώνει ότι με 100.000 νεκρούς θα την έχουμε βγάλει καθαρή και η κρίση θα κρατήσει τουλάχιστον ένα εξάμηνο! Παράλληλα, έχει ήδη σε ένα μήνα δημιουργήσει τρείς (!!!) ομάδες αντιμετώπισης διαχείρισης της κρίσης που έχει προκαλέσει ο ιός, κάθε φορά με όλο και πιο άσχετους επικεφαλής, όπως ο γνωστός για την …αποτελεσματικότητά του, γαμπρός του, Κούσνερ. Το αποτέλεσμα είναι ακόμα και στη χώρα του, οι κυβερνήσεις των Πολιτειών να κάνουν τα δικά τους και να μην του δίνουν ιδιαίτερη σημασία.

Είναι τέτοιες οι δυσλειτουργίες που δημιουργούν οι επαμφοτερίζουσες θέσεις του, που ο πλανήτης παρακολουθεί έκπληκτος την πρώτη δύναμη του κόσμου, να αδυνατεί να προμηθεύσει τις Πολιτείες της με το απαραίτητο νοσοκομειακό υλικό[2] και να ενταφιάσει με αξιοπρέπεια τους νεκρούς της.  

Η άνοδος της κινεζικής μεσαίας τάξης και η απληστία του παγκόσμιου συστήματος ως κεντρικοί παράγοντες διασποράς του κορωνοϊού

Σημαντικοί παράγοντες για την ταχεία διασπορά του ιού έχει να κάνει με την σχέση μεταξύ της δημιουργίας μιας νέας κινεζικής μεσαίας τάξης και την απληστία των φορέων, των επιχειρηματικών ελίτ, της παγκοσμιοποίησης.

Αναφορικά με την άνοδο της μεσαίας τάξης στην Ασία, τα στοιχεία δείχνουν δραματική άνοδο της αγοραστικής της δύναμης, κυρίως των μεσαίων τάξεων σε Κίνα και Ινδία[3]. Αυτές είναι οι τάξεις που αποτελούν την αγοραστική δύναμη της σύγχρονής παγκοσμιοποιημένης εποχής. Σε αυτό βέβαια, συνδράμει και το γεγονός ότι αυτές οι τάξεις υιοθετούν πλήρως, και ενίοτε με φρενήρη τρόπο, τις αγοραστικές συνήθειες της Δύσης. Στην περίοδο 2009-2019, η Κίνα είναι υπεύθυνη για την μεταπήδηση 700.000.000 ανθρώπων στην μεσαία τάξη. Μάλιστα, λόγω και του γεγονότος ότι η αγοραστική δύναμη της μεσαίας τάξης στις ανεπτυγμένες χώρες έχει σταθεροποιηθεί, όλα τα μάτια είναι στραμμένα στην αυξανόμενη δυνατότητα των Ασιατών για κατανάλωση. Σε σύνδεση με το προηγούμενο φαινόμενο, και με το ρόλο που θα αναλύσουμε παρακάτω των παγκόσμιων πόλεων, σημειώνεται ότι η άνοδος της μεσαίας τάξης στην Κίνα συνοδεύεται, σε μεγάλο βαθμό, και από την μετακίνηση του πληθυσμού από την ύπαιθρο στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Η μεγάλη αγοραστική δύναμη της κινέζικης μεσαίας τάξης αποτέλεσε αποφασιστικής σημασίας γεγονός για την μη ανάληψη πρωτοβουλιών για την αποτροπή της διασποράς του κορωνοϊού. Αφενός, η κινεζική ηγεσία δεν ήθελε να αποδεχθεί την έκταση του γεγονότος, αλλά ούτε και ήθελε να «χαλάσει τα μπάνια του λαού», που θάλεγε και ένας γνώριμός μας, που ειρήσθω εν παρόδω, άφησε και αυτός πίσω του συντρίμια. Αφετέρου, ενώ ήταν ήδη γνωστό το πρόβλημα, κανείς από το παγκόσμιο σύστημα δεν παρενέβη για να αποτρέψει τα ταξίδια της μεσαίας κινέζικης τάξης στις άλλες χώρες. Υποκλινόμενες στο κέρδος, αεροπορικές εταιρείες, πολυτελείς αλυσίδες ξενοδοχείων, εταιρείες ειδών πολυτελείας, αντί να σκεφτούν τις χιλιάδες των ανθρώπων που θα χαθούν από τον κορωνοϊό και τα εκατομμύρια χαμένων θέσεων εργασίας από μια πανδημία, προτίμησαν να ποιήσουν την νήσσαν. Την σκέψη τους είχε κατακλύσει η γνώση του γεγονότος ότι την ίδια περίοδο, πέρυσι, οι Κινέζοι που ταξίδεψαν για την γιορτή του Σεληνιακού Νέου Έτους, δαπάνησαν 74 δισεκατομμύρια δολάρια για τα ταξίδια τους και 145 δισεκατομμύρια δολάρια για τα ψώνια τους[4].

H μυωπική στενοκεφαλιά της απολυταρχικής κινεζικής ηγεσίας

Δεν χωρά αμφιβολία ότι η κινεζική ηγεσία έχει μεγάλο μερίδιο της ευθύνης για την εξάπλωση του ιού. Το πρόβλημα ήταν ήδη γνωστό από τον Νοέμβριο του 2019. Ωστόσο, η πρώτη κίνηση της κινέζικης ηγεσίας ήταν ο διωγμός του γιατρού που επέστησε την προσοχή στο κίνδυνο που είχε παρουσιαστεί. Ο κίνδυνος, βέβαια, όχι μόνον παρέμενε αλλά και διασπείρονταν. Η κινέζικη πολιτική ηγεσία χρειάστηκε δυόμιση μήνες για να αποδεχθεί την έκταση του κινδύνου, έχοντας πρώτα αφήσει να διοργανωθεί στη Γουχάν το ετήσιο συνέδριο της τοπικής συνέλευσης του κόμματος, μετά μια γιορτή με 40.000 συμμετέχοντες και, βέβαια, τα ταξίδια που έλαβαν χώρα λόγω του κινέζικου νέου έτους. Υπολογίζονται σε τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια οι μετακινήσεις που έλαβαν χώρα έως ότου η κινεζική ηγεσία αποφασίσει να σφραγίσει τη Γουχάν.

Εάν η κινέζικη ηγεσία δεν σπαταλούσε τόσες δυνάμεις για να φιμώσει τον γιατρό Λι Γουενλιάνγκ και τους συναδέλφους του, οι οποίοι προσπαθούσαν να ενημερώσουν για τους φόβους τους και, εάν δεν επέμενε επί αρκετές εβδομάδες να μεταδίδει ψευδείς πληροφορίες για την επιδημία, μπορεί σήμερα να μην αντιμετωπίζαμε μια πανδημία, αλλά όλα να είχαν παραμείνει στο επίπεδο της επιδημίας.

Να σημειωθεί εδώ ότι την ίδια ευθύνη έχει και η Ιαπωνία, με το να κρατά κρυφή την πληροφόρηση για το έγινε με το κρουαζερόπλοιο Princess Diamond, αλλά και η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας που αρνείτο να δημοσιεύσει τα ονόματα όσων είχαν προσβληθεί από τον ιό από την θρησκευτική ομάδα Σιντσεονζί –γιατί η ομάδα αυτή έχει ισχυρά ερείσματα στην κορεατική κυβέρνηση[5]. Επισημαίνω εδώ ότι η Βηθλεέμ μολύνθηκε από τον ιό από Κορεάτες προσκυνητές.

Και οι μύωπες της Μεγάλης Βρεταννίας, των ΗΠΑ, της Ιταλίας, της Ισπανίας

Ο Ισπανός δρ Φερνάντο Σιμόν δήλωνε αυτάρεσκα στις 6 Φεβρουαρίου ότι «Η Ισπανία θα έχει απλώς μια χούφτα υποθέσεις». Ο Δόκτωρ, πρέπει να τονιστεί, είναι ο επικεφαλής των εκτάκτων ιατρικών περιστατικών στην Μαδρίτη[6]. Έξι εβδομάδες μετά έκανε δηλώσεις για τον ημερήσιο αριθμό των νεκρών. Η Ισπανία, μην έχοντας «άμεσα» σύνορα με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, «κρύφτηκε» πίσω από αυτό το γεγονός και θεώρησε τον εαυτό της απομονωμένο και ασφαλή.

Την «μυωπία» της βοήθησε βέβαια και το χρήμα που συνεισφέρει στην χώρα το ποδόσφαιρο. Η Ισπανία, ως γνωστόν, έχει τεράστιες επενδύσεις στο παγκοσμιοποιημένο ποδόσφαιρο. Έτσι, δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία, και εδώ η ΟΥΕΦΑ, ένας έτερος διεθνής οργανισμός,  έχει τεράστια ευθύνη, στον αγώνα της Βαλένθια με την Αταλάντα στο Μπέργκαμο στις 19 Φεβρουαρίου. Αγώνας που έφερε 43.000 φιλάθλους αγκαλιά. Σαν να μην έφτανε αυτό, στις 8 Μαρτίου η Ατλέτικο είχε αγώνα με την Λίβερπουλ. Την ίδια μέρα, στην Ισπανία, έλαβαν χώρα μαζικές διαδηλώσεις για την ημέρα της γυναίκας, ενώ την προηγούμενη, το κόμμα VOX είχε μια συγκέντρωση 9.000 ατόμων. Η ασυνεννοησία στους κόλπους της κυβέρνησης ήταν τέτοια που με τα μέτρα που έπαιρναν το μόνο που κατόρθωσαν είναι όλη η Ισπανία να πάει …διακοπές. Έτσι, όταν αποφάσισε η κυβέρνηση να επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας, ο ιός είχε διασπαρεί σε όλη την επικράτεια.

Την ίδια συστηματική αποτυχία να αντιδράσει σχεδιασμένα στην αντιμετώπιση της εξάπλωσης έδειξε και η Ιταλία. Τόσο το κοινό όσο και οι πολιτικοί της, μολονότι είχαν πληροφόρηση για το τι γινόταν στην Κίνα και αλλού, προτίμησαν να παραβλέψουν την πραγματικότητα, προς χάριν της οικονομίας, του ποδοσφαίρου, των καρναβαλιών και των διεθνών εκθέσεων ενδύματος του Μιλάνου. Δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι οι παγκοσμιοποιημένες ιταλικές φίρμες στον τομέα της ένδυσης, έχουν τεράστια κέρδη. Συνεπώς, πολύ δύσκολα θα διέκοπταν εκθέσεις που αποφέρουν εκατομμύρια δολαρίων σε εμπορικές συμφωνίες.

Ένας άλλος παράγοντας επιτάχυνσης της διασποράς του ιού στην Ιταλία έχει να κάνει με το κομματικό σύστημα καρτέλ[7]. Πρέπει να τονιστεί ότι, απειλές όπως οι πανδημίες, δοκιμάζουν –και θα δοκιμάσουν παγκοσμίως- το κομματικό σύστημα, αφού απαιτούν από αυτό γρήγορα αντανακλαστικά, γοργές αποφάσεις και αστραπιαία δράση, διαφάνεια στην πληροφόρηση, σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες και θεμελίωση των αποφάσεων στην γνώμη των ειδημόνων. Δύσκολο να περιμένει κανείς τέτοια χαρίσματα από το κομματικό σύστημα καρτέλ. Γιατί ένα χαρακτηριστικό του κομματικού συστήματος καρτέλ είναι η συστημική αδυναμία του να «ακούσει» τους εμπειρογνώμονες, να απεχθάνεται τη διαφάνεια και να ασχολείται μόνον με την αυτοαναπαραγωγή του μέσω διασύνδεσης κράτους-κόμματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι «ηγέτες» του κομματικού συστήματος καρτέλ είτε αντιδρούν «ενστικτωδώς», είτε απλά ακούνε τους κολητούς τους που, επειδή τους έχει τοποθετήσει ο ηγέτης του κόμματος γύρω του, τείνουν να του χαϊδεύουν τα αυτιά. Την ίδια στιγμή, όμως, σε καιρούς αβεβαιότητας, αυτό που ζητείται από τους ηγέτες είναι να «ανακαλύψουν, να οργανώσουν, να αφομοιώσουν αποσπασματική γνώση, που διασπείρεται σε ποικίλους τομείς εμπειρογνωμοσύνης»[8]. Δύσκολο να το επιτύχεις αυτό, όταν η μόνη σου ασχολία είναι η σχέση σου με τα ΜΜΕ.

Το μεγαλύτερο, ίσως, λάθος της ιταλικής κυβέρνησης ήταν ότι προχώρησε σε αποσπασματικές δράσεις και, φυσικά, δεν βάδισε μέσω ενός ολοκληρωμένου σχεδίου. Αυτό είχε το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα από το αναμενόμενο. Όταν, για παράδειγμα, η βόρεια Ιταλία τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό, όσοι μπορούσαν –και ήταν πολλοί αυτοί- μετακινήθηκαν στην νότια Ιταλία, γιατί απλούστατα αυτό δεν απαγορευόταν. Το αποτέλεσμα ήταν να επιτευχθεί η πλήρης διασπορά του ιού σε όλη την χώρα. Η πολιτική ηγεσία της Ιταλίας, στην πραγματικότητα, «ακολουθούσε την διασπορά του ιού και δεν την απέτρεπε»[9].

«Μία αποτελεσματική απάντηση στον ιό απαιτεί συντονισμό ενός συνεκτικού συστήματος δράσεων που λαμβάνονται ταυτόχρονα. Τα αποτελέσματα στην Κίνα και στην Νότιο Κορέα τονίζουν αυτό το σημείο. ….συνήθως… η συζήτηση γι’ αυτές τις χώρες επικεντρώνεται σε μια παράμετρο των μοντέλων τους, όπως τα εκτεταμένα τεστ, όταν στην πραγματικότητα αυτό που χαρακτηρίζει τις επιτυχημένες απαντήσεις τους είναι πολλαπλές δράσεις που λαμβάνονται ταυτόχρονα. Τα εκτεταμένα τεστ είναι αποτελεσματικά όταν συνδυάζονται με εντατική ιχνηλάτηση των επαφών των κρουσμάτων. Με τη σειρά της η ινχηλάτηση είναι αποτελεσματική στο βαθμό που συνδυάζεται με ένα αποτελεσματικό σύστημα επικοινωνίας που συγκεντρώνει και διαχέει την πληροφορία για τις κινήσεις των ενδεχόμενων κρουσμάτων… Αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονται και για το σύστημα υγείας. Υπάρχει η ανάγκη πλήρους αναδιοργάνωσης μέσα στα νοσοκομεία. (για παράδειγμα δημιουργία διακριτών ροών φροντίδας για τον κορωνοϊό και για τα υπόλοιπα)α Επιπρόσθετα πρέπει να υπάρξει μεταστροφή από το με επίκεντρο τον ασθενή σύστημα, σε ένα σύστημα με επίκεντρο την κοινότητα, που προσφέρει λύσεις για την πανδημία στο σύνολο του πληθυσμού (με έμφαση στην κατ’ οίκον φροντίδα)».

Η παγκόσμια πόλη ως μέσο διασποράς του ιού

Ένας ακόμα λόγος για την ταχύτατη εξάπλωση του ιού συνιστά το γεγονός ότι η Γουχάν αποτελεί μία από τις παγκόσμιες πόλεις, τις πόλεις δηλαδή που αποτελούν σημαντικής σημασίας κόμβους στο δίκτυο της παγκοσμιοποίησης. Συνιστά αυτό που η Σάσκια Σάσσεν ονομάζει «παγκόσμια πόλη»[10].

Η Κίνα, έχει αποτελέσει το εργαστήρι του κόσμου τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Υπολογίζεται ότι είναι υπεύθυνη για το 25% της βιομηχανικής παραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Γουχάν αποτελεί ένα από τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Κίνας και, υπολογίζονται σε 30.000 περίπου οι καθημερινές αεροπορικές μετακινήσεις πολιτών, ενώ αυτές με αυτοκίνητο ή σιδηρόδρομο είναι ακόμα περισσότερες. Επιπλέον, η Γουχάν αποτελεί σημαντικό λιμάνι υπερωκεάνιας ναυτιλίας. Υπολογίζεται ότι έως τις 23 Ιανουαρίου που έκλεισε η περιοχή, 18,5 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν ταξιδέψει για τις διακοπές του νέου έτους.

Η παγκοσμιοποίηση, η καταστροφή του οικοσυστήματος και η βιομηχανική παραγωγή πουλερικών και άλλων ζώων και η εκτίναξη των ζωονόσων

Όσο και να κυριαρχούν οι θεωρίες περί συνωμοσίας για την γρήγορη εξάπλωση του ιού και την καταστροφικότητά του, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων για τους οποίους ο κορωνοϊός δεν απετέλεσε έκπληξη, αλλά ένα προαναγγελθέν γεγονός. Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι ιολόγοι. Ο κορωνοϊός δεν ήταν ένας «Μαύρος Κύκνος», Όπως επισημαίνει ο Έρικ Σιούι, ο κορονωϊός είναι μάλλον ένας «μαύρος ρινόκερος»[11]. Μια μαζική απειλή, αναμενόμενη, αγνοημένη ωστόσο, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις. Όπως σημειώνει ο Σιούι, η Laurie Garret, ήδη από το 2005, είχε προειδοποιήσει ότι οι επιστήμονες έκρουαν τον κώδωνα κινδύνου για μια ιδιαίτερα επιθετική και με υψηλή μεταδοτικότητα πανδημία γρίπης, ικανής να επιμολύνει πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Παράμετροι που εντείνουν την ταχύτητα μετάδοσης των νέων ιών, ταχύτητα μετάδοσης η οποία υπερκεράζει τις δυνατότητες ανταπόκρισης των συστημάτων υγείας, είναι η εντατικοποίηση των διαδικασιών και διεργασιών της παγκοσμιοποίησης. Είναι αυτές ακριβώς οι διεργασίες που αυξάνουν υπέρμετρα τον κίνδυνο μεταδοτικοί ιοί να διαφεύγουν από οποιεσδήποτε περιφερειακές καραντίνες επιβάλλονται. Επιπρόσθετα, στην ταχύτητα της μετάδοσης,  συντείνουν η ελεύθερη κυκλοφορία των πάντων και η εκμηδένιση των αποστάσεων[12]. Ένας επιπλέον παράγων είναι η δημιουργία αστικών μεγα-πόλεων, οι οποίες ενισχύουν με τη σειρά τους την μετάδοση μολυσματικών παραγόντων[13].

Η ανθρωπότητα κινείται σήμερα με ταχύτητες που προηγούμενες εποχές δεν θα μπορούσαν ούτε να φανταστούν. Το 1918, όταν εμφανίστηκε η ισπανική γρίπη υπήρχαν στον πλανήτη 2 δισεκατομμύρια κάτοικοι. Σήμερα ο πληθυσμός του πλανήτη είναι 7,6 δισεκατομμύρια. Μάλιστα, αυτοί έχουν εγκατοικοίσει στις πόλεις, με συνέπεια, σήμερα, περισσότερο από το 50% του πληθυσμού της γης να ζει σε κάποια μεγαλούπολη. Τα ποικίλα παθογόνα διασπείρονται πιο εύκολα και με μεγαλύτερες ταχύτητες μέσα σε αυτές τις πόλεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η εμφάνιση περιπτώσεων επιδημιών και πανδημιών από το 1980 και έπειτα τριπλασιάζονται ανά δεκαετία. 

Οι αεροπορικές εταιρείες μεταφέρουν σήμερα τον δεκαπλάσιο αριθμό ανθρώπων απ’ ό,τι έκαναν την δεκαετία του 1980.

Ο HIV, από τότε που εμφανίστηκε έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 35 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 2003, ένας νέος τότε ιός, που είναι συγγενής με τον τωρινό, ο SARS επεκτάθηκε κι’ αυτός με τρομερές ταχύτητες. Ένας κινέζος πωλητής θαλασσινών, μόλυνε το προσωπικό ενός νοσοκομείου και μία νοσοκόμα πήγε στο Χονγκ Κονγκ για ένα γάμο όπου επιμόλυνε άλλους 16 ανθρώπους. Αυτοί με τη σειρά πέρασαν τον ιό στην Σιγκαπούρη και το Βιετνάμ και σε έξη μήνες υπήρχαν 8000 τέτοιες περιπτώσεις σε 29 χώρες σε όλο τον κόσμο.

Για να είμαι ειλικρινής, τρέφω ιδιαίτερο σεβασμό σε όσους ενίοτε αποδίδουν σειρά γεγονότων σε συνωμοσίες. Είναι γεγονός, ότι η παγκοσμιοποιημένη ισχύς συγκεκριμένων χωρών, οργανισμών, μαφιών, ιδιοκτητών μέσων μαζικής ενημέρωσης, χρηματοοικονομικών κροίσων, μυστικών υπηρεσιών, μπορούν πράγματι να στήσουν συνομωσίες σε πλανητικό επίπεδο. Μην ξεχνάμε ότι ο Σόρος λειτουργεί ακριβώς έτσι.

Στην περίπτωση του κορωνοϊού, ωστόσο, τα πράγματα πόρω απέχουν από κάτι τέτοιο. Αγγίζει άλλωστε το γελοίο, το γεγονός ότι οι Αμερικάνοι κατηγορούν γι’ αυτό τους Κινέζους. Οι Ινδοί κατηγορούν τους ισλαμιστές, οι οποίοι με τη σειρά τους κατηγορούν τους άθεους για την εξάπλωση του ιού –ο ιός είναι κατάρα του θεού στους απίστους- ρίχνοντας έτσι λάδι στα «επιχειρήματα» των ινδουιστών. Οι Ρώσοι κατηγορούν τους Αμερικάνους και κάποιοι από τη Μέση Ανατολή, τους Εβραίους. Αξίζει τον κόπο να δούμε λίγο περισσότερο ποιοι καλλιεργούν συνομωσιολογικούς μύθους περί του ιού.

Κατ’ αρχάς, οι ίδιοι οι Κινέζοι, όταν οι Αμερικάνοι άρχισαν να μιλάνε για «κινέζικο ιό», αντεπιτέθηκαν διαμορφώνοντας διάφορες θεωρίες περί αμερικάνικης προέλευσης του ιού. Επειδή ωστόσο οι Κινέζοι είναι …σοβαροί στην παγκόσμια πολιτική τους, πολύ γρήγορα εγκατέλειψαν αυτές τις θεωρίες. Ποιος είναι ο λόγος; Ο λόγος είναι ότι μια συνομωσιολογική προσέγγιση λίγα έχει να τους προσφέρει πολιτικά, όταν κερδίζουν πολύ περισσότερα γεωπολιτικά, από μια επίθεση ..φιλίας, αγάπης και ανθρώπινης αλληλεγγύης με τις χιλιάδες τόνους υγειονομικού υλικού που μπορούν πλέον να μεταφέρουν σε διάφορες χώρες του κόσμου.

Ποιοι λοιπόν παρέμεναν να καλλιεργούν τις θεωρίες συνομωσίας; Οι Ρώσσοι και οι αριστεροί, οι Αμερικάνοι υπερσυντηρητικοί και οι αδύναμοι! Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά ποια κοινωνικά μέσα διαδίδουν μετά μανίας τέτοιες θεωρίες συνομωσίας θα δει ότι όλα είναι ιδιαιτέρως φιλορωσικής τάσης[14]. Αυτό, γιατί οι Ρώσσοι, δεν έχουν την παραγωγική δυναμική της Κίνας και άρα δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν παρόμοια εργαλεία επηρεασμού όπως αυτή.

Ένας ωστόσο σημαντικός και, κατά την άποψή μου, πιο ουσιαστικός, λόγος ανάπτυξης συνωμοσιολογιών θεωριών δεν είναι παρά το γεγονός της άρνησης της αποδοχής των δραστικών αλλαγών που είναι αναγκαίες στον τρόπο ζωή μας, έτσι ώστε παρόμοια φαινόμενα να μην λάβουν και πάλι χώρα. Ο κόσμος της καταναλωτικής, ναρκισσιστικής ευωχίας στον οποίο ζούμε δεν είχε καμμία διάθεση να περιορίσει τον ναρκισσιστή εαυτό, να πειθαρχήσει σε κανόνες, να εισακούσει τις κραυγές αγωνίας και τις προειδοποιήσεις από τις καμπάνες που μας κτυπούσαν, χρόνια τώρα, αρκετοί συγγραφείς. Αρκεί κανείς να δει τις αντιδράσεις στην κατ’ οίκον απομόνωση όλου αυτού του συρφετού από τους Αντιφά έως τον Βαρουφάκη, τον Κουτσούμπα και τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Η κραυγή τους είναι ένα τεράστιο δεν αντέχω να περιορίσω τον εαυτούλη μου, το κέντρο του σύμπαντος. Ανυπαρξία αίσθησης συνέχειας, ανυπαρξία μέριμνας για τους προγόνους και τους απογόνους, ανικανότητα να βασιστούν οι ανάγκες στην εμπειρία της εκπλήρωσης και της ικανοποίησης, παρόρμηση στγμιαίας και άμεσης ικανοποίησης.

Γιατί, ας μην γελιόμαστε, η σημερινή πανδημία είχε ήδη προβλεφθεί, με …μαθηματική ακρίβεια, που θα έλεγαν κάποιοι. Η παρούσα πανδημία είχε επισημανθεί χρόνια πριν και από πολλούς συγγραφείς και ερευνητικές ομάδες. Αλλά το γεγονός ότι δεν ήταν του συρμού, και ότι τα λόγια που έλεγαν δεν χάιδευαν αυτιά, το γεγονός ότι τα όσα επεσήμαναν δεν συνταίριαζαν με τις αξίες του παγκόσμιου συστήματος, συντέλεσα στο να μην υπάρχει καμμία προετοιμασία σε παγκόσμιο επίπεδο για τις πανδημίες.

Η Laurie Garrett, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ήδη από το 1994 (!) προειδοποιούσε για την επέλαση μιας πανδημίας που βασιζόταν σε έναν ιό που επίκεντρο θα είχε τους πνεύμονες[15]. Πέραν των προτάσεων για τις αναγκαίες προετοιμασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων πανδημιών, οι μεγαπόλεις θεωρούνταν ως ένας από τους παράγοντες για την εξάπλωσή τους.

Ωστόσο, και η ίδια η ανεξέλεγκτη οικονομική μεγέθυνση και η καταστροφή του περιβάλλοντος παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση τέτοιων ιών, όπως και στην περίπτωση το κορωνοϊού.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, τα στοιχεία έως σήμερα δείχνουν ότι οι λαϊκές αγορές του Γουχάν είναι υπεύθυνες για την διάδοσή του. Παράλληλα, όπως τονίζουν πολλοί συγγραφείς, εάν δεν ήταν η βιομηχανική εκμετάλλευση της ζωικής παραγωγής και η παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία παραγωγής κρέατος σε συνάφεια με την εκρηκτική αστικοποίηση, τέτοια φαινόμενα δεν θα ελάμβαναν χώρα.

Για να γίνει κατανοητή η ανάδυση των ζωογόνων ιών και των ανθρώπινων λοιμώξεων που προέρχονται από ζώα, θα πρέπει να κατανοήσουμε ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες που φέρνουν αυτούς τους ιούς στο δρόμο μας.  Οι λόγοι διακρίνονται σε πολιτικής και οικονομικής φύσεως. Κατά κύριο λόγο έχουν να κάνουν με την ανάδυση της βιομηχανικής παραγωγής κρέατος. Η συγκέντρωση της παραγωγής σε τεράστιες αγροκτηνοτροφικές επιχειρήσεις και η συνακόλουθη περιθωριοποίηση των μικρών παραγωγών στην Κίνα, τους οδήγησε, για λόγους επιβίωσης, στην καλλιέργεια πιο εξωτικών «εδεσμάτων», έτσι ώστε να μπορούν να επιβιώσουν. Επιπλέον, η καταστροφή των δασών για την καλλιέργεια ζωοτροφών, τους εξανάγκασε να έρθουν σε πιο στενή επαφή με τα δάση με συνέπεια να έρχονται σε πιο συχνή επαφή με «εξωτικά» εδέσματα όπως οι παγκολίνοι και οι νυχτερίδες.

Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι το AIDS, ο ιός Έμπολα,ο SARS, ο MERS, είναι όλοι ιοί που προήλθαν από παρόμοιες συνθήκες.

Επίσης, οι συνομωσιολόγοι τείνουν να αποστρέφουν το βλέμμα από μια σειρά ασθένειες των ζώων που είναι συνέπεια της αλόγιστης βιομηχανικής κτηνοτροφίας. Η γρίπη των πτηνών, η πανώλη των χοίρων, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια και δεκάδες άλλες ασθένειες που, λόγω της εξουσίας που διαθέτει το αγροτοδιατροφικό λόμπυ, περνάνε στα ψιλά των ΜΜΕ, είναι ασθένειες στενά συνδεδεμένες με τον τρόπο που μεγαλώνουν τα ζώα για ανθρώπινη κατανάλωση.

Η κάθετη κτηνοτροφική παραγωγή σε τεράστια ορνιθοτροφεία και άλλα κτήρια, με εκατομμύρια ζώα και πτηνά εγκλωβισμένα σε αυτά, βοηθούν όχι μόνον την διασπορά των παθήσεων αλλά και αποτελούν γόνιμο έδαφος για την μετάλλαξή των ποικίλων ιών[16].

Η προαναγγελθείσα πανδημία και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας: από Οργανισμός σε στατιστική υπηρεσία και γραφείο τύπου

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συνεισφέρει και αυτός στην απονομιμοποίηση των διεθνών οργανισμών. Για άλλη μια φορά απέδειξε το πόσο αναποτελεσματικός είναι στο ρόλο του και στο πόσο οι αποφάσεις του εξαρτώνται περισσότερο από τις διαθέσεις της παγκόσμιας αγοράς και των μεγάλων κρατών και όχι του από τις ανάγκες που θέτει το πρόβλημα. Έτσι, μπροστά στο φόβο να μην επηρεαστεί η παγκόσμια οικονομία, καθυστέρησε έως τις 11 Μαρτίου να κηρύξει πανδημία. Αλλά και μετά από αυτό, ο ρόλος του έχει περιοριστεί σε αυτό του στατιστικής υπηρεσίας της πανδημίας, του γραφείου τύπου ή του αυλοκόλακα. Επισημαίνονται μάλιστα οι δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού, για την εξαιρετική δουλειά που έκανε η Κίνα στον τομέα καταπολέμησης του ιού!

Αυτό δεν συμβαίνει για πρώτη φορά. Τα καλοπληρωμένα στελέχη του Οργανισμού είχαν και πάλι αποτύχει, εκείνη την φορά στο να κηρυχτεί πανδημία το AIDS. Όταν ο ΠΟΥ αποφάσισε να κηρύξει πανδημία, το AIDS είχε ήδη εξαπλωθεί σε τέσσερις ηπείρους.

Η αναποτελεσματικότητά τους είναι τουλάχιστον εξοργιστική, εάν ληφθεί υπ’ όψιν ότι κατά την προηγούμενη δεκαετία ο ΠΟΥ είχε χρηματοδοτήσει σωρεία …μελετών για την αντιμετώπιση των πανδημιών.

Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής: από ηγετική δύναμη σε ουραγό

Ο Τραμπ στα λίγα χρόνια που έχει κυβερνήσει έχει κατορθώσει να εξαρθρώσει κάθε υπηρεσία που θα βοηθούσε την αμερικάνικη κοινωνία να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις αντιμετώπισης της πανδημίας. Έτσι, λόγω και της μανίας του εναντίον του Ομπάμα, μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να καταργήσει την μονάδα μέσα στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας που είχε δημιουργήσει ο Ομπάμα για την αντιμετώπιση καταστάσεων πανδημίας. Οι συνέπειες φαίνονται σήμερα, με το χάος που επικρατεί στην αντιμετώπιση της πανδημίας στις ΗΠΑ. Χάος που επιτείνεται από το γεγονός της τοποθέτηση του Πένς, ενός άλλου άσχετου, ως επικεφαλής της μονάδας που ξαναδημιούργησε για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Και, για να κάνει την κατάσταση ακόμα πιο χαοτική, έφτιαξε μια μονάδα με …συντονιστή τον γαμπρό του.

Ωστόσο, ο πληθωρικός Πρόεδρος δεν έμεινε εκεί. Όλα τα προηγούμενα χρόνια καταβάλει άοκνες προσπάθειες να ξεδοντιάσει το Κέντρο για την Πρόληψη των Ασθενειών (ΚΠΑ), έναν από τους σημαντικότερους οργανισμούς στις ΗΠΑ για τα ζητήματα της δημόσιας υγείας. Ένας από τους λόγους άλλωστε για την ταχεία εξάπλωση του ιού στις ΗΠΑ είναι και το γεγονός ότι ο Τραμπ είχε υποβαθμίσει τη λειτουργεία μιας μονάδας του ΚΠΑ στη Γουχάν, με συνέπεια να μην υπάρχει η κατάλληλη και έγκαιρη πληροφόρηση για τον ιό.

Την κατάσταση έρχονται να χειροτερεύσουν δύο ακόμα τάσεις. Κατά πρώτον η περικοπή των κονδυλίων της έρευνας. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια συνεχής περικοπή κονδυλίων για την έρευνα που αφορά την δημόσια υγεία και την πρόληψη και την μεταφορά τους σε άλλες ερευνητικές δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν να κάνουν με τομείς που είναι κερδοφόροι για την βιομηχανία της υγείας (π.χ. καρδιακές παθήσεις, καρκίνοι) ή έχουν να κάνουν με την ισχύ. (Χρηματοδοτήσεις για έρευνα για την Τεχνική Νοημοσύνη, το 5G, quantum information theory).

Κατά δεύτερον, οι αλλαγές στις παραγωγικές διαδικασίες, η εξάρτηση από την just-in-time παραγωγή ιατρικού υλικού, έχει οδηγήσει στον να μην υπάρχουν αποθέματα σε ιατρικό υλικό στα νοσοκομεία. Επιπλέον, η παραγωγή ιατρικού υλικού εξαρτάται από εφοδιαστικές αλυσίδες που έχουν ανατραπεί τα τελευταία χρόνια. Οι σάκοι ενδοφλέβιων ορών κατασκευάζονται στο Πουέρτο Ρίκο, το οποίο καταστράφηκε από τον τυφώνα Μαρία τον περασμένο Σεπτέμβριο. Συνέπεια αυτού είναι κάποια νοσοκομεία να εγχέουν τα διαλύματα στους ασθενείς με σύριγγες! Επιπλέον, μια σειρά από άλλα ιατρικά υλικά εξαρτώνται από εφοδιαστικές αλυσίδες που έχουν σχέση με την Ινδία και την Κίνα Οι αλυσίδες αυτές θα επηρεαστούν σίγουρα από την πανδημία.

Ο Τραμπ, στην αγωνία του να ξανακερδίσει τις επερχόμενες εκλογές, καταφεύγει σε ενέργειες γκαγκστερικού τύπου, όπως η προσπάθεια να εξαγοραστεί ο διευθύνων σύμβουλος της CureVac, της γερμανικής εταιρείας που πιστεύεται ότι μπορεί να κατασκευάσει εμβόλιο για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Η Welt am Sonntag ανέφερε ότι ο Τραμπ του πρόσφερε ένα δισεκατομμύριο δολάρια για να παράξει το εμβόλιο μόνον για τις Ηνωμένες Πολιτείες!

Πάντως η όλη συζήτηση για το εμβόλιο, που πραγματικά όλοι ευχόμαστε για την γρήγορη ανακάλυψή του, φαίνεται να ξεχνάει ένα σημαντικό γεγονός. Ακριβώς επειδή η ιατρική έρευνα έχει προσανατολιστεί σε κερδοφόρους για την βιομηχανία τομείς, έχει παραβλέψει την έρευνα σε τομείς που απασχολούν την πλειονότητα των πολιτών. Και μάλιστα, όπως επισημαίνει και η Laurie Garrett, ακόμα και σήμερα δεν έχουν παραχθεί εμβόλια ούτε για τον SARS, αλλά ούτε και για τον MERS.

Το κεντρικό συμπέρασμα από όλα τα παραπάνω είναι ένα: οι ΗΠΑ, σήμερα, δεν ηγεμονεύουν ούτε ως υπόδειγμα για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, αλλά ούτε και ως παγκόσμιος παράγοντας αλληλεγγύης.

Οι οικονομικές επιπτώσεις του κορωνοϊού

Για χρόνια, οι ζηλωτές της παγκοσμιοποίησης, κήρυτταν το δόγμα ότι αυτή είχε μια εγγενή ασφάλεια, αφού εάν ένα μέρος του πλανήτη αντιμετώπιζε την ύφεση, ένα άλλο θα αναπτυσσόταν, δίνοντας έτσι την δυνατότητα για ανάκαμψη.

Αναφορικά με την ίδια την παραγωγική διαδικασία, ένα συναφές επιχείρημα είχε να κάνει με την παλιά φορντική παραγωγική διαδικασία και την αντικατάστασή της από την παραγωγή just in time. Σημειώνεται ότι η διατήρηση αποθεμάτων, πριν από την έλευση παραγωγικών μεθόδων just in time, αποτελούσε βασικό στοιχείο για την προστασία από την αβεβαιότητα στην παραγωγική διαδικασία. Ένα ιδιαίτερο γνώρισμα του just in time είναι ότι συμβαδίζει με την φρενήρη κινητικότητα των ρυθμών της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης, αφού αυτό που το χαρακτηρίζει είναι ότι όλα τα υλικά πρέπει να βρίσκονται σε ενεργό χρήση, ποτέ σε ακινησία.

Σήμερα, αυτή η παραγωγική μέθοδος δοκιμάζεται. Η διάρρηξη των εφοδιαστικών αλυσίδων, όχι μόνον παραλύει βιομηχανίες όπως των υπολογιστών ή τις αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά αποστερεί τις χώρες από απαραίτητα υλικά όπως τα αντισηπτικά και τα φάρμακα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που οι χώρες έχουν ήδη αρχίσει να αναζητούν εναλλακτικές μεθόδους για την προμήθεια εξαρτημάτων και πρώτων υλών. Αυτός είναι και ο λόγος που όλο και περισσότερο δυναμώνουν οι φωνές για μεγαλύτερη έμφαση στην ενδογενή παραγωγή, τουλάχιστον σε αγαθά και υπηρεσίες που θεωρούνται κομβικής σημασίας για την επιβίωση ενός έθνους.

Οι οικονομικές επιπτώσεις του κορωνοϊού θα είναι καταστροφικές. Όπως αναφέρει ο Kenneth Roggof, διαμορφώνει ήδη «την βαθύτερη βύθιση που έχει καταγραφεί για την παγκόσμια οικονομία για πάνω από 100 χρόνια… Εάν συνεχίσει για αρκετό χρονικό διάστημα, σίγουρα πρόκειται να είναι η χειρότερη χρηματοοικονομική κρίση»[17].

Οι απώλειες των επιχειρήσεων, λόγω της μακροχρόνιας καραντίνας για την αντιμετώπιση του ιού, υπολογίζεται ότι θα εκτινάξουν την αδυναμία τους να εκπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις, πυροδοτώντας έτσι μια κρίση βιβλικών διαστάσεων.

Η απότομη διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας, θα δημιουργήσει μια οικονομική δυσπραγία τέτοιας έκτασης που θα καταστήσει την ανάκαμψη ένα τιτάνειο έργο. Από αυτή την άποψη είναι απορίας άξιο το πώς οι ιθύνοντες γι’ αυτό το έργο βρίσκουν τον χρόνο να κυκλοφορούν με την γραβατούλα τους από κανάλι σε κανάλι, όταν θα έπρεπε, με την ταπεινότητα που ορίζουν οι περιστάσεις, να ξημεροβραδιάζονται για την διαμόρφωση παραγωγικών αναπτυξιακών σχεδίων.

Ακόμα και εάν γίνει δυνατή η τιθάσευση του ιού, μολονότι είναι αβέβαιο το πότε αυτό θα γίνει, τα οικονομικά προβλήματα θα είναι τέτοιας έκτασης που κάθε αναπτυξιακή διαδικασία θα αποτελεί μια πρόκληση. Η εκτεταμένη ανεργία θα επιφέρει τεράστιο κοινωνικό κόστος. Οι χρεωκοπίες θα είναι στην ημερήσια διάταξη. Τα κεφάλαια προς επένδυση, οι άμεσες ξένες επενδύσεις που πολλοί περίμεναν ότι θα πέσουν ως μάνα εξ ουρανού θα συνιστούν όνειρο θερινής νυκτός.

Το ίδιο το κράτος θα δεχθεί ισχυρό κτύπημα. Εξουθενωμένο από τις δαπάνες για την διαμόρφωση ενός συστήματος υγείας που απαιτεί η καταπολέμηση του κορονωϊού, διπλά κτυπημένο από τις απώλειες σε έσοδα (ΦΠΑ, φόροι), έχοντας απωλέσεις μεγάλο μέρος υποδομών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια βάση για μια νέα οικονομική αφύπνιση, μάλλον θα αντιμετωπίσει τις επιταγές ενός μνημονίου, πολλές φορές πιο σκληρού απ’ ότι έχει επιβληθεί στο παρελθόν. Και με πολιτικούς που έχουν μάθει να πολιτεύονται πουλώντας αυξήσεις, χαριστικές διατάξεις, παρατάσεις και προσλήψεις στο δημόσιο, θα είναι ακόμα πιο δύσκολος ο σχεδιασμός για την επόμενη μέρα.

Η καταναλωτική ζήτηση θα δεχθεί τεράστιο πλήγμα. Οι άνθρωποι, έχοντας περάσει μέσα από την εμπειρία της καραντίνας, με οικονομικούς πόρους κατεστραμμένους από το σταμάτημα κάθε οικονομικής δραστηριότητας, δύσκολα θα επανέλθουν στην κατάσταση του χαρούμενου καταναλωτή της προς κορωνοϊού εποχής. Η ψυχολογία θα είναι τέτοια που θα επιδράσει αποφασιστικά στις καταναλωτικές συμπεριφορές. Κάτω από τις δημοσιονομικές πιέσεις τα κράτη θα υποχρεωθούν να περιορίσουν μισθούς, συντάξεις και επιδόματα, ό,τι εξαρτάται εν γένει από τον κρατικό προϋπολογισμό, στην προσπάθεια να εξοικονομηθούν κεφάλαια για την αναθέρμανση της παραγωγικής διαδικασίας.

Και όσον αφορά τα σχέδια που συζητούνται για την οικονομική αναθέρμανση, ήδη οι σχεδιασμοί έχουν επιστρέψει στην εποχή του new deal και του κεϋνσιανισμού. Στις ίδιες τις ΗΠΑ, το προπύργιο του νεοφιλελευθερισμού, πλέον, η μόνη συζήτηση που γίνεται είναι για κρατικές δαπάνες σε υποδομές.

Ίσως το πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι έχουν πληγεί σε παγκόσμιο επίπεδο όλες οι χώρες. Συνεπώς, η σημερινή κρίση θα είναι πολύ διαφορετική από την κρίση του 2008, από την άποψη ότι δεν θα υπάρχουν εκείνες οι «κινητήριες» οικονομικά χώρες που θα τραβήξουν και τις υπόλοιπες στην ανάκαμψη.

Νέο γεωπολιτικό τοπίο ή επίταση των προηγούμενων τάσεων;

Πιθανά είναι ακόμα νωρίς για να είναι κάποιος σίγουρος για τις συνέπειες που θα έχει η πανδημία στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Το σίγουρο είναι ότι η παγκοσμιοποίηση θα αντιμετωπίσει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην σύντομη ιστορία της –κυρίως η νεοφιλελεύθερη/σοσιαλιστική/ελευθεριακή εκδοχή της. Μπροστά σε μια από τις κρίσιμες στιγμές στην ζωή των ανθρώπων, αποδεικνύει ότι σε ζητήματα ζωής και θανάτου έχει λίγα πράγματα να προσφέρει. Ο κορωνοϊός θέτει σε κρίση την μυωπική, εκμεταλλευτική και υπερατομικιστική αντίληψη της τρέχουσας φάσης της παγκοσμιοποίησης και επαναφέρει την ανάγκη της αυτονομίας, της αυτάρκειας, των συνόρων, της ασφάλειας που μόνο το έθνος-κράτος μπορεί να προσφέρει.

Ένα συμπέρασμα από την παρούσα κρίση, τονίζει η Κάρεν Πέτερσον[18], είναι ότι αυτή ασθένεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά στο ατομικό επίπεδο, αλλά μόνον από το σύνολο της κοινωνίας. Στα απαιτούμενα για την αντιμετώπισή της περιλαμβάνονται η προετοιμασία (πρόληψη), ο συντονισμός, ο σχεδιασμός η δυνατότητα για γρήγορες αποφάσεις και κλιμάκωση των προσπαθειών. Με άλλα λόγια, η ανάγκη για ένα ισχυρό και αποτελεσματικό κράτος. Με άλλα λόγια μια κοινωνία πολύ μακριά από το ναρκισσιστικό/καταναλωτικό μοντέλο των καιρών μας. Μια κοινωνία με ανθρώπους, που όπως αναφέρει ο Τσιόρδας, μεριμνά για τους γεννήτορές της και για το μέλλον των παιδιών της, που πονάει για τον τόπο της.

Συνάμα, όμως, η κατάσταση απαιτεί προσωπική υπευθυνότητα, την καλλιέργεια της αίσθησης του καθήκοντος, την μέριμνα για την κατάσταση του γείτονά μας. Μέριμνα, φροντίδα και αλληλεγγύη θα είναι από τις αξίες που αποκτήσουν μεγαλύτερη διάσταση την επόμενη περίοδο, ενάντια στην αυταρέσκεια, τον ναρκισσισμό και την ασχετοσύνη των νεοφιλελεύθερων και αριστερο-ελευθεριακών ελίτ της παγκοσμιοποίησης. Άτομα που εν μέσω της εξάπλωσης του κορωνοιού ταξιδεύουν στην Κωνσταντινούπολη για μαθήματα γιόγκας ή στην Μαδρίτη για ομαδικά όργια, την ώρα που οι συμπολίτες τους, δίπλα τους, έχαναν τη ζωή τους, θα τεθούν στον περιθώριο του αξιακού σύμπαντος που γεννιέται.

Σε οικονομικό επίπεδο οι συνέπειες επίσης θα είναι συνταρακτικές. Τομείς της οικονομίας που έχουν να κάνουν με τις διεθνείς αερομεταφορές και τον τουρισμό έχει ήδη πληγεί σκληρά. Αντιθέτως, άλλοι τομείς, όπως αυτοί των διεθνών τηλεπικοινωνιών και της διατροφικής αλυσίδας έχουν επηρεαστεί λιγότερο. Φαίνεται ότι η ναρκισσιστική κουλτούρα που με τόση δεξιοτεχνία καλλιεργεί η παγκοσμιοποίηση θα δοκιμαστεί ιδιαίτερα.

Η παραγωγή είναι εξουσία, όπως έχει επισημάνει και στα κείμενά της η Susan Strange, και αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνεται σε πλανητικό επίπεδο σήμερα. Και παραγωγή δεν είναι τα διάφορα φληναφήματα για τα καινοτόμα apps που σου ανοίγουν τα φώτα στο σπίτι, αλλά η υλική παραγωγή, η αγροτική παραγωγή και η βιομηχανία. Στην πραγματική άλλωστε παραγωγή βασίζεται και η Κίνα, η οποία μολονότι φέρει βαριά ευθύνη για την εξάπλωση του κορωνοϊού και, αιφνιδιάστηκε από αυτόν, σήμερα ακολουθεί μια επιθετική πολιτική φιλίας και αλληλεγγύης βασιζόμενη στην ευρεία παραγωγική της δυναμική. Σήμερα, στέλνει βοήθεια σε δεκάδες χώρες στον κόσμο και, μάλιστα, σε χώρες που έως τώρα ήταν «σύμμαχες» με τις ΗΠΑ, όπως για παράδειγμα το Πακιστάν ή και πολλές χώρες της Αφρικής. Την ίδια στιγμή που ο Τραμπ προσπαθεί εναγωνίως να διασφαλίσει μάσκες για το ιατρικό προσωπικό των αμερικανικών νοσοκομείων, η Κίνα συζητά σε τακτική βάση για βοήθεια με όλες τις κύριες ευρωπαϊκές χώρες. Ιταλία και Γαλλία, Ελλάδα και Σερβία γίνονται αποδέκτες της επίθεσης φιλίας της Κίνας.

Μια χώρα που θα δοκιμαστεί ιδιαίτερα η γεωπολιτική της θέση είναι το Ιράν. Η πολιτική ηγεσία του Ιράν έχει κάνει τραγικά λάθη στον χειρισμό της πρόκλησης του κορωνοϊού, ενώ οι θρησκευτικές δεσμεύσεις αλλά και η μεγάλη έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ του καθεστώτος και του λαού, διαμορφώνουν μια εκρηκτική κατάσταση στην εξάπλωση  και τις θανατηφόρες συνέπειες του ιού. Η επιθετική πολιτική των ΗΠΑ, με τις εξοντωτικές κυρώσεις που έχει επιβάλει στη χώρα, έχουν οδηγήσει σε τραγικές για τον πληθυσμό της χώρας συνέπειες.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός και του ρόλου των «επιθετικών» θρησκειών της παγκοσμιοποίησης στην εξάπλωση του ιού, ζήτημα που θέλει ωστόσο μεγαλύτερη διερεύνηση. Πάντως σημειώνεται ότι είναι μια σύναξη ευαγγελιστών στην Γαλλία που οδήγησε στην έκρηξη του ιού στη χώρα αυτή[19]. Επίσης, η τεράστια εξάπλωση του ιού σε Ιράν, Τουρκία, και λοιπή Μέση Ανατολή οφείλεται αφενός, σε συνάξεις σε ιερούς χώρους και μετέπειτα άρνηση να παρθούν κάποια μέτρα για όσους έκαναν ιερά προσκυνήματα. Αφετέρου από διάφορα ιεροδιδασκαλεία, όπως στην περίπτωση του Πακιστάν[20], από τα οποία οι προσήλυτοι μαθητές, μετέφεραν μετά τον ιό στις πατρίδες τους, όπως το παράδειγμα της Γάζας καταδεικνύει. Από τα 150.000 που συναντήθηκαν στις 12 Μαρτίου στη Λαχώρη και ανήκαν στην Ταμπλίγκχι Ζαμαάτ, μια ισλαμιστική ομάδα με παγκόσμιες φιλοδοξίες, κατέληξε ο ιός στη Γάζα και σε εκατοντάδες άλλα μέρη της Μέσης Ανατολής και πιθανά και στην Ινδία.

Το γεγονός ότι ακόμα και μπροστά στην πρόκληση του κορωνοιού οι ΗΠΑ δεν αλλάζουν τη στάση τους ως προς το Ιράν, είναι ένα δείγμα ότι την επόμενη περίοδο θα έχουμε μάλλον πιο επιθετικές κινήσεις μια σειρά από παγκόσμιους παίκτες. Δεν είναι ίσως τυχαίο, ότι η Τουρκία εξακολουθεί να κινείται επιθετικά ενάντια στην Ελλάδα και, αναγκάστηκε να αποσύρει, προσωρινά θεωρούμε, τον πολιορκητικό κριό των μεταναστών, μόνον έπειτα από αλλαγή ως προς την αντιμετώπιση της επιθετικότητάς της, της στάσης της Ελληνικής κυβέρνησης. Ακόμα και έτσι, ωστόσο, την ίδια στιγμή που οι πολίτες της σωριάζονται στους δρόμους της και στις στάσεις λεωφορείων χτυπημένοι από τον κορωνοϊό και την αδιαφορία της πολιτικής τους εξουσίας, ο Ερντογάν συνεχίσει τις προκλήσεις στο Αιγαίο και τις επιθετικές του κινήσεις τόσο απέναντι στην Ελλάδα όσο και απέναντι στον Άσαντ.

Η Ευρώπη συνεχίζει την πορεία της απουσίας της από σημαντικά γεγονότα που διαμορφώνουν την γεωπολιτική σκακιέρα. Είναι χαρακτηριστική τόσο η δυσπραγία της στην πρόκληση του κορωνοϊού, όσο και η αδυναμία της να σταθεί δίπλα στις δοκιμαζόμενες από τον κορωνοϊό χώρες του Ευρωπαϊκού νότου. Σε αυτό το πλαίσιο είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Ιταλού εκπροσώπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο οποίος δήλωσε: «Η κρίση του κορονωιού είναι παρόμοια με την μεταναστευτική κρίση. Οι χώρες που δεν επηρεάζονται άμεσα είναι κι αυτές που δεν έχουν την θέληση να βοηθήσουν. Διάφορες χώρες έχουν προφανώς διαφορετικές προσλήψεις στο τι συνιστά απειλή. Εμείς [οι Ιταλοί] θεωρούμε ότι ο κορωνοϊός είναι μια παγκόσμια και ευρωπαϊκή απειλή που απαιτεί ευρωπαϊκή αντιμετώπιση, άλλες χώρες όμως δεν το βλέπουν έτσι».

Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες απέχουν ένοχα της ευθύνης να παράσχουν ιατρική βοήθεια και προμήθειες στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η Κίνα έρχεται για να καλύψει αυτό το κενό. Κάποιες σπασμωδικές ενέργειες κάνει και η Ρωσία προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά πολύ γρήγορα οι κινήσεις της εξαντλήθηκα, με την LA Stampa να παραθέτει ότι το 80% της βοήθειας προς την Ιταλία ήταν άχρηστη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα δοκιμαστεί ιδιαίτερα. Η Μέρκελ, για παράδειγμα, στο διάγγελμά της προς τον Γερμανικό λαό, δεν αναφέρθηκε καθόλου στην ΕΕ. Τα κύρια αισθήματα που κυριαρχούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο αυτή τη στιγμή είναι η αίσθηση της αβεβαιότητας, η αγωνία για την εκτόξευση της ανεργίας, ο φόβος. Σε μια Ένωση που περηφανευόταν για τα ανοικτά της σύνορα, ήρθε η μετανάστευση και ο κορονωϊός, δύο παιδιά της παγκοσμιοποίησης, για να την οδηγήσουν να τα σφραγίσει! Επιπλέον, η Ευρώπη φάνηκε ελλειμματική στην ανταπόκρισή της σε ένα ζήτημα που για τους κοινούς ανθρώπους είναι πρωτευούσης σημασίας, αυτό της διατήρησης αξιοπρεπούς επιπέδου συστημάτων υγείας. Ένα ζήτημα στο οποίο η ΕΕ μόνον ευχολόγια και συνέδρια έχει να επιδείξει έως σήμερα.

Από την άλλη είναι συγκλονιστικό να βλέπει κανείς την Ιταλία, την Ισπανία ή και άλλες πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες να παρακαλούν για ιατρικό υλικό. Τόσο οι κυβερνήσεις όσο και ο ιδιωτικός τομέας έχουν τεράστιες ευθύνες για αυτή την κατάσταση και αυτό θα «εγγραφεί» βαθιά στη συλλογική συνείδηση. Το γεγονός ότι πολλά βασικά προϊόντα δεν μπορούν να παραχθούν λόγω του ότι για λόγους κερδοσκοπίας η παραγωγή τους μεταφέρθηκε σε χώρες της Ασίας, θα αυξήσει τις πιέσεις για εντοπιότητα στην παραγωγή.

Η Κίνα επιζητά την παγκόσμια ηγεμονία στον αγώνα ενάντια στην πανδημία του κορωνοιού. Μολονότι έχει, μέσα από τα δραστικά μέτρα που έλαβε σε δεύτερη φάση, περιορίσει τον κίνδυνο εξάπλωσης του ιού, αυτό δεν σημαίνει ότι θα ξαναβρεί τους ρυθμούς ανάπτυξης που είχε ως σήμερα. Τόσο εσωτερικοί παράγοντες όσο και το γεγονός ότι η παγκόσμια ζήτηση θα υποστεί καθίζηση στην επόμενη περίοδο, θα δοκιμάσουν κατά πολύ τις ηγετικές δεξιότητες και φιλοδοξίες των πολιτικών της ηγετών.

Η κρίση του κορωνοιού κατέδειξε ότι όσο παγκοσμιοποιημένος και εάν είναι ο κόσμος είναι στο εθνικό επίπεδο που πάρθηκαν οι αποφάσεις και τα μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας. Τα καθεστώτα σήμερα κρίνονται από την αποτελεσματικότητά τους, την διαφάνεια, τη σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες, την αυτοπειθαρχία.

Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός συνεχίζεται και μάλλον επιταχύνεται. Έτσι, σήμερα, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη, μια χώρα στις δικές της δυνάμεις, να μπορεί να ελέγχει απόλυτα τα σύνορά της, να μπορεί να προμηθεύει μέσω του παραγωγικού της δυναμικού τα βασικά για τους πολίτες της. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι, τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι κύριοι πυρήνες διάδοσης του ιού στη χώρα μας προέρχονται από την αδυναμία ελέγχου των συνόρων[21]! Αυτά θα αποτελέσουν σίγουρα κύρια ζητήματα για την νέα περίοδο που ανοίγεται μπροστά μας. Μια περίοδο, που θα χαρακτηρίζεται από δάκρυα και αίμα, θα είναι δύσκολη, επίπονη και ανηφορική.

---

[1] Peter Apps, Beijin and others aim to make the best of coronovirus geopolitics, The Japan Times, 24 Μαρτίου 2020.

[2] Andy Sullivan, Trump drops idea of New York lockdown as U.S. death count Crosses 2,000, Reuters, 29.03.2020.

[3] Khomi Haras, The Unprecedented Expansion of the Global Middle Class. An Update, Brooking Institute, 2017.

[4] Amy Qin και Vivian Wang, Wuhan, Center of Coronovirus Outbreak, Is Being Cut Off by Chinese Authorities, New York Times, 22.01.2020.

[5] Laurie Garrett, The art of medicine. COVID-19, the medium is the message, Lancet Magazine, 11 Μαρτίου 2020.

[6] Giles Tremlett, How did Spain get its coronavirus response so wrong? The Guardian, 26 Μαρτίου 2020.

[7] Η συζήτηση για το κομματικό σύστημα καρτέλ, στη χώρα μας, είναι μηδαμινή, μολονότι αυτή, μαζί με την Ιταλία, αποτελούν τα κατ’ εξοχήν μοντέλα τέτοιων πολιτικών συστημάτων. Για την έννοια, με βιβλιογραφία επί του θέματος βλέπε Κωνσταντίνος Γεώρμας,                Η ανάγκη για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, εφημερίδα ΡΗΞΗ, φύλλο 62, 2010, Dimitri A. Sotiropoulos, The Backsliding of Democracy in Today’s Greece, Friedrich Edbert Stiftung, Δεκέμβριος 2018, Γιάννης Μαυρής, Κρατικοποιημένο κόμμα καρτέλ ο ΣΥΡΙΖΑ, ΣΚΑΙ, 14.06.2019.

[8] Gary P. Pisano, Raffaella Sadun and Michele Zanini, Lessons from Italy’s Response to Coronovirus, Harvard Business Review, 27 Μαρτίου 2020.

[9] Όπ.παρ.

[10] Σάσκια Σάσεν, Κοινωνιολογία της Παγκοσμιοποίησης, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2011.

[11] Andrea Renda & Rosa J. Castro, Chronicle of a Pandemic Foretold, CEPS, 5 Μαρτίου 2020.

[12] Ο σκοτεινός 21^ος αιώνας, Ποντίκι, 24 Μαρτίου 2020.

[13] Laurie Garret, The Coming Plague: Newly Emerging Diseases in a World Out of Balance, Farrar, Straus and Giroux, Νέα Υόρκη, 1994.

[14] Ας δει κάποιος την ιστοσελίδα New Eastern outlook,  https://journal-neo.org/ ή σχόλια παλαιστινιακών ιστοσελίδων στο https://www.memri.org/reports/palestinian-writers-coronavirus-biological-weapon-employed-us-israel-against-their-enemies. Με 200.000 αναμενόμενους θανάτους στις ΗΠΑ από τον ιό, είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν βέβαια τέτοιες προσεγγίσεις.

[15] Laurie Garrett, The Coming Plague: Newly Emerging Diseases in a World Out of Balance, Farrar, Straus and Giroux, Νέα Υόρκη, 1994

[16] Rob Wallace, Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science, Monthly Review Press, 2016.

[17] New York Times, 1.04.2020

[18] Karin Pettersson, The corona crisis will define our era, Social Europe, 16 Μαρτίου 2020.

[19] Tangi Salaun, Special Report: Five days of worship the set a virus time bomb in France, Reuters, 30 Μαρτίου 2020.

[20] Madiha Afzal, Pakistan teeters on the edge of a potential disaster with the coronavirus, The Brookings Institute, 27 Μαρτίου 2020.

[21] Στην Ξάνθη από την Γερμανία, στην Καστοριά από το Μιλάνο, στην Κάρπαθο από τις ΗΠΑ, στην Ικαρία και την Κρήτη από το εξωτερικό κ.ο.κ.