Χρήσεις και καταχρήσεις της κοινωνικής επιχειρηματικότητας: η Ελληνική περίπτωση

του Δρ Κωνσταντίνου Δ. Γεώρμα

Η ιστορία της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μια μακρά ιστορία, με την Κοινή Συντροφιά και Αδελφότητα Αμπελακίων να αποτελεί κορυφαίο υπόδειγμα. Η εισαγωγική αυτή παρατήρηση γίνεται γιατί, όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα, αντί να ενσκήψουμε στην παράδοση και στις εμπειρίες που προσφέρει η ίδια η ιστορική μας πραγματικότητα, εμπειρία που έπρεπε να είναι οδηγός για το μέλλον, εμείς προστρέχουμε σε αλλότρια υποδείγματα, με ότι συνέπειες έχει αυτό για την εξέλιξη των θεσμών στη χώρα μας.

Η Ελλάδα αποτελεί μια ιδιαίτερη χώρα αναφορικά με την ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας. Αυτό βέβαια είναι απόρροια μιας σειράς παραγόντων. Ο πρώτος και κύριος έχει να κάνει με την ύπαρξη ενός αδύναμου κράτους που είναι αντιμέτωπο με μια αδύναμη κοινωνία πολιτών. Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι ο ιδιάζων τρόπος ανάπτυξης του κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα. Επίσης, ο κυρίαρχος ρόλος των κομμάτων στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας (Γεώρμας,2011). Πέραν της ασθένειας της κομματοκρατίας, η διαφθορά, που συνάδει με το προηγούμενο, είναι ένας τέταρτος παράγων που επιδρά στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας.

Το παρόν άρθρο, στόχο του έχει να φωτίσει πτυχές της ανάπτυξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στη χώρα μας, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια, λαμβάνοντας ωστόσο υπ’ όψιν, συμπεράσματα και σχολιασμούς που έχουν να κάνουν με άλλους τομείς όπως η ιστορική εξέλιξη των συνεταιρισμών και άλλων φορέων όπως οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Η Ευρωπαϊκή εμπειρία στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας

Η Ευρωπαϊκή εμπειρία στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΓΕΩΡΜΑΣ

Δρ. Κοινωνιολογίας

1. Εισαγωγή

Στο παρόν κείμενο καταβληθεί προσπάθεια για μια σύνοψη της ιστορικής εξέλιξης και της εμπειρίας σε κάθε συγκεκριμένη χώρα των οργανώσεων του τομέα της κοινωνικής οικονομίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο παρόν πόνημα δεν θα γίνει ανάλυση του όρου της «κοινωνικής οικονομίας», ζήτημα το οποίο αναλύεται σε άλλα σημεία αυτού του βιβλίου. Ωστόσο εδώ θα ήθελα να επισημάνω ότι η παρούσα μελέτη υιοθετεί τον όρο της κοινωνικής οικονομίας για να καλύψει το μεγαλύτερο δυνατό εύρος των πρωτοβουλιών που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τομέα και που κατά καιρούς έχουν οριστεί ως μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, τρίτο σύστημα, τρίτος τομέας, κοινωνική οικονομία, κοινωνικές επιχειρήσεις[1]. Στο παρόν κείμενο θα γίνει μια προσπάθεια ενός γενικού μικρού ιστορικού της εξέλιξης της κοινωνικής οικονομίας. Στη συνέχεια θα γίνεται μια πιο αναλυτική περιγραφή της εμπειρίας του τομέα σε συγκεκριμένες χώρες. Στο βαθμό που το είδος του κοινωνικού κράτους που έχει αναπτυχθεί ιστορικά σε κάθε χώρα παίζει αποφασιστικό ρόλο στην μορφή των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας η επιλογή των χωρών δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει παραδείγματα και για τους τέσσερις τύπους κοινωνικού κράτους[2]. Έτσι θα εξεταστούν οι περιπτώσεις της Σουηδίας, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας.

1.  Συνοπτικό ιστορικό της κοινωνικής οικονομίας

Οι οργανώσεις με κοινωνικούς στόχους και παράλληλη οικονομική δραστηριότητα έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ιστορία τόσο στις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, όσο και τις πρώην χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Επίσης, σημαντικότατο ρόλο έχουν διαδραματίσει στο παρελθόν, αλλά και σήμερα στις χώρες του τρίτου κόσμου.  

Αναφορικά με την εξέλιξη της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να αναφερθούν τέσσερεις γενικές παρατηρήσεις:

1. Οι οργανισμοί που ανήκουν σε αυτό τον τομέα έχουν διαμορφωθεί μέσα στα εθνικά πλαίσια για μια μακρά χρονική περίοδο που ξεκινά τουλάχιστον από τις αρχές του 19^ου αιώνα.
2. Οι σχέσεις μεταξύ κράτους και εκκλησίας έχουν διαμορφώσει σε έντονο βαθμό τις δραστηριότητες του τομέα.
3. Η εξέλιξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας παρουσιάζει διακυμάνσεις, έχοντας άλλοτε έντονη ανοδική πορεία και άλλοτε φθίνουσα.
4. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του τομέα μέχρι την δεκαετία του 1960 ήταν αργοί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι, μολονότι υπάρχουν έντονες αντιπαραθέσεις για τη μορφή και το ρόλο των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα οι ρυθμοί αύξησης τους είναι πολύ πιο έντονοι[3].