ΣΧΟΛΙΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Στις 10-11 Δεκεμβρίου 2012, στο Παρίσι, έλαβε χώρα εξέταση ομοτίμων με θέμα «Κοινωνική Οικονομία-Θέτοντας τις βάσεις για καινοτόμες λύσεις στις προκλήσεις του σήμερα». Στην Εξέταση Ομοτίμων συμμετείχαν, πέραν της διοργανώτριας χώρας Γαλλίας, οι Βουλγαρία, Κύπρος, Δημοκρατία της Τσεχίας, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Μάλτα, Ολλανδία, Ρουμανία, Σλοβενία.

Κεντρικό ζήτημα της πρώτης ημέρας, έπειτα από μια παρουσίαση του Roger Spear η οποία απλώς ανακεφαλαίωσε την κατάσταση της κοινωνικής οικονομίας στην Ευρώπη, ήταν 

Αξίζει να αναφερθεί η γαλλική εμπειρία και ιδιαίτερα οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί πρόσφατα στον συγκεκριμένο τομέα. Οι Γάλλοι, πέραν της μακράς και ευρείας εμπειρίας στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας προχωρούν στις εξής κεντρικές δράσεις:

1.      Ορισμός Υπουργού Κοινωνικής Οικονομίας. Σε ερώτησή μας εάν η κίνηση αυτή είχε πολιτικό χαρακτήρα, από την άποψη ότι η κυβέρνηση θέλησε να καταστήσει σαφές στους πολίτες ότι η κοινωνική οικονομία αποτελεί μια από τις κεντρικές πολιτικές της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση τόσο των οικονομικών προβλημάτων όσο και των ζητημάτων της απασχόλησης και της κοινωνικής ένταξης, η απάντηση ήταν καταφατική. Επιπλέον, σε συνέχεια της ερώτησής μας, οι Γάλλοι απάντησαν (ο κ. Γενικός Γραμματέας) ότι πράγματι η κίνηση αυτή είχε και τον σκοπό να δραστηριοποιήσει τον δημόσιο τομέα τόσο σε επίπεδο προσωπικού όσο και σε διυπουργικό επίπεδο, ώστε να κινητοποιηθεί και να εντάξει το ζήτημα της κοινωνικής οικονομίας στις ειδικότερες πρωτοβουλίες του κάθε υπουργείου.

2.      Τριήμερη εκστρατεία για την κοινωνική οικονομία.  Μία από τις πρώτες δράσεις του συγκεκριμένου υπουργείου είναι η υλοποίηση εκστρατείας για την επαύξηση της επίγνωσης του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας στην Γαλλική κοινωνία.

3.      Διαμόρφωση νέου νομοθετικού πλαισίου για την κοινωνική οικονομία. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο θα περιλαμβάνει ζητήματα όπως ο ορισμός τη κοινωνικής καινοτομίας, θα καθορίζει με μεγαλύτερη σαφήνεια τι είναι η κοινωνική οικονομία και ποιοί οι φορείς της, ζήτημα κρίσιμο αφού αυτοί οι φορείς θα έχουν δικαίωμα στα χρηματοδοτικά εργαλεία που ετοιμάζει η Γαλλική Πολιτεία. Ο νομός ευελπιστούν ότι θα αυξήσει τα επίπεδα επίγνωσης και δημοσιότητας της κοινωνικής οικονομίας. Η διαμόρφωση του νομοσχεδίου είναι κάτι που ζήτησαν οι ίδιοι οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας.

4.      Ενσωμάτωση της κοινωνικής οικονομίας σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας.

5.      Ενίσχυση των στατιστικών στοιχείων αναφορικά με την κοινωνική οικονομία. Δεδομένα όπως ο αριθμός των φορέων, ο αριθμός των απασχολουμένων, το είδος των απασχολουμένων (ευπαθείς ομάδες ή όχι), οι δραστηριότητες των συγκεκριμένων φορέων, η γεωγραφική τους διασπορά κλπ, θεωρούνται απαραίτητα στοιχεία τόσο ως αναγκαίο υπόβαθρο γα την διαμόρφωση πολιτικών πρωτοβουλιών όσο και για την συγκέντρωση στοιχείων που θα αποδεικνύουν τις θετικές κοινωνικές επιπτώσεις του τομέα σε οικονομία και κοινωνία και μέσω αυτών την τεκμηρίωση της θετικής του δημοσιότητας προς τους πολίτες. Επιπλέον, η συγκέντρωση στοιχείων θα βοηθήσει στην διαμόρφωση των «μαθημάτων κοινωνικής οικονομίας» που θα υλοποιηθούν στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Για να υπάρχει μια ολοκληρωμένη εικόνα του τομέα, η Γαλλική κυβέρνηση έχει ζητήσει από την στατιστική υπηρεσία να διεξάγει μια ευρεία έρευνα σε όλη τη διάρκεια του 2013 και να αναπτύξει δείκτες για την κοινωνική οικονομία.

6.      Όσον αφορά στην χρηματοδότηση ετοιμάζονται δύο νέα εργαλεία: Το «Πρόγραμμα Επενδύσεων για το Μέλλον» και η δημιουργία [δεν ήταν πολύ καθαρό εάν είναι νέα] της Τράπεζας Δημοσίων Επενδύσεων. Το πρώτο εργαλείο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στην χρηματοδότηση της κοινωνικής οικονομίας. Το ποσό του «Προγράμματος Επενδύσεων» αγγίζει τα 100.000.000 ευρώ. Η Τράπεζα Δημοσίων Επενδύσεων  χρηματοδοτεί κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Από τα διαθέσιμά της έχει κατανείμει προϋπολογισμό 500.000.000 ευρώ για επιχειρήσεις που προωθούν αλληλέγγυους ή κοινωνικούς σκοπούς.

Άλλοι κεντρικοί άξονες της δράσης του Γαλλικού Υπουργείου για την Κοινωνική Οικονομία είναι:

Α) Αναβάθμιση του ρόλου των επιμελητηρίων για την κοινωνική οικονομία σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Σήμερα υφίστανται 26 τέτοια επιμελητήρια και κύριος στόχος είναι η ενίσχυση της εκπροσώπησης των φορέων της κοινωνικής οικονομίας. Επίσης, η συνεισφορά στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της ενίσχυσης της κοινωνικής οικονομίας. Άλλες δράσεις των περιφερειακών επιμελητηρίων έχουν να κάνουν με την λειτουργία τους ως περιφερειακά παρατηρητήρια της κοινωνικής οικονομίας, η ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ φορέων της κοινωνικής οικονομίας. Φυσικά μέσα στις αρμοδιότητές τους είναι η προώθηση των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και της ιδέας της κοινωνικής οικονομίας.

Β) Ενίσχυση και προώθηση τοπικών υποστηρικτικών μηχανισμών. Αυτοί οι μηχανισμοί σε συνεργασία με τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς πειραματίζονται για την ανάπτυξη κοινωνικών επιχειρήσεων.

Γ) Ενίσχυση του ρόλου συμβουλευτικών σωμάτων όπως το Ανώτατο Συμβούλιο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Δ) Εισαγωγή, μέσω του νέου νέου νόμου που ετοιμάζεται, ενός «δικαιώματος προτεραιότητας», στους εργαζόμενους μιας επιχείρησης που πτωχεύει. Δηλαδή να προσφέρουν την δυνατότητα στους εργαζόμενουν μιας επιχείρησης, που ενώ επιχειρηματικά είναι βιώσιμη, έχει πτωχεύσει για άλλους λόγους, αυτή να μετατρέπεται σε φορέα της κοινωνικής οικονομίας και προτεραιότητα στην «απόκτησή» της να έχουν οι εργαζόμενοι σε αυτήν. Ιδέα που είναι αναγκαίο να καλλιεργηθεί και στην χώρα μας για να σταματήσει η αιμμοραγία από το κλείσιμο επιχειρήσεων.

Ε) Επέκταση της μορφής των κοινωνικών συνεταιρισμών σε νέους τομείς όπως η στέγαση.

 ΣΤ) Ενθάρρυνση των εξαγωγικών δραστηριοτήτων των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και των συνεταιρισμών εν γένει σε ξένες αγορές.

Η απλή παράθεση των δράσεων της Γαλλικής Πολιτείας καταδεικνύει κάτι που έγινε αποδεκτό από τους ίδιους, αλλά αποτέλεσε και συμπέρασμα της όλης συζήτησης: Η κοινωνική οικονομία, οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, οι συνεταιρισμοί, και γενικότερα οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας, αποτελούν ένα απαραίτητο εργαλείο στην μάχη ενάντια στην κρίση. Η κοινωνική οικονομία αποδεικνύεται ότι διαθέτει μεγαλύτερη  «αντοχή» και συνεισφέρει θετικά στην διέξοδο από την κρίση γιατί και διατηρεί υψηλά επίπεδα απασχόλησης (στην Γαλλία 10% των εργαζομένων απασχολούνται στον συγκεκριμένο τομέα), και ενισχύει την κοινωνική αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή, ενισχύει το κοινωνικό κεφάλαιο, και αυξάνει τα επίπεδα εμπιστοσύνης (που όπως έχει τονίσει ο Φουκουγιάμα σε ένα πρόσφατο βιβλίο του είναι το απαραίτητο συστατικό για μια εύρωστη οικονομία). Επιπλέον, συνεισφέρει στην ύπαρξη μεγαλύτερης ποικιλίας επιχειρηματικών μορφών, κάτι που ιστορικά αποδείχτηκε ότι είναι αποφασιστικής σημασίας για την σταθερότητα μίας οικονομίας στις κρίσεις, και προσφέρει καινοτόμες και χαμηλότερου κόστους προσεγγίσεις σε ανάγκες που αναδύονται στο τοπικό επίπεδο (αφού κινητοποιεί πολλαπλούς πόρους, όπως π.χ. ο εθελοντισμός, η αλληλεγγύη κ.ά.), και καλύπτουν ανάγκες που άλλες επιχειρηματικές μορφές αδυνατούν να το κάνουν.

Άλλα σημεία κρίσιμης σημασίας των συζητήσεων του διημέρου:

Ø  Ανάπτυξη περιφερειακών χρηματοδοτικών δομών, οι οποίες είναι απαραίτητο να είναι εξοικειωμένες με τις ιδιαιτερότητες της κοινωνικής οικονομίας (γαλλική εμπειρία).

Ø  Η παροχή δανείων, τα οποία μπορούν να έχουν και μηδενικό επιτόκιο θα πρέπει να ακολουθεί τον κανόνα για κάθε ευρώ δανείου και ένα ευρώ επένδυσης από την κοινωνική επιχείρηση

Ø  Κριτήρια για την διάθεση επιδοτήσεων ή δανείων:

1.      Επιχειρηματικό σχέδιο

2.      Δημιουργία θέσεων απασχόλησης, αλλά ΚΑΙ συνεισφορά στην οικονομική μεγέθυνση της χώρας

3.      Μέγεθος του κεφαλαίου που αφιερώνει η κοινωνική επιχείρηση για τις δρστηριότητές της

4.      Πόσα από τα μέλη ή τους εργαζόμενους ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες

Ø  Ένας καλός τρόπος για την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας είναι να διαλέγεις τα καλύτερα παραδείγματα και να προσπαθείς να τα αναπαράγεις.

Ø  Ειδικοί επενδυτικοί οργανισμοί, όπου οι άνθρωποι καλούνται να συνεισφέρουν με ένα ποσοστό των καταθέσεων τους για την ανάπτυξη κοινωνικών επιχειρήσεων και βέβαια έχουν δικαίωμα στο κέρδος που πιθανόν να δημιουργηθεί. (Λαϊκές καταθέσεις)

Ø  Κάθε προσπάθεια επένδυσης πρέπει να συνοδεύεται από δράσεις αναβάθμισης των δεξιοτήτων των κοινωνικών επιχειρηματιών

Ø  Βράβευση των καλύτερων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων

Ø  Οι θερμοκοιτίδες κοινωνικών επιχειρήσεων φαίνεται ότι έχουν αποτέλεσμα. Πρέπει να παρέχουν συμβουλές για το τι ρυθμίσεις διαπνέουν τις δημόσιες επιδοτήσεις ή τις δημόσιες συμβάσεις, να ενημερώνουν για την ύπαρξη χρηματοδοτικών εργαλείων και το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Συνήθως όμως αυτοί που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους διαθέτουν ήδη κάποιο επίπεδο δεξιοτήτων

Ø  Παρατηρητήρια: δύο μορφών. Είτε δίκτυα/κόμβοι από διάφορες κοινωνικές επιχειρήσεις, είτε δίκτυα καθηγητών πανεπιστημίου, επιχειρηματιών, επιμελητηρίων, ερευνητών, δημόσιων φορέων.

Ø  «Ηθικές επενδύσεις»: ένας θεσμός που αναπτύσσεται ιδιαίτερα στην Ευρώπη και αναφέρεται σε επενδυτές που επιθυμούν μέσω της δράσης τους να συνεισφέρουν στο κοινό καλό.

Κάποιες συμπερασματικές παρατηρήσεις

Η Γαλλική εμπειρία είναι ασφαλώς καταλυτική. Αυτό γιατί διαθέτει ένα εύρος δράσεων που απαντούν σε μία σειρά από ανάγκες για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας. Πιθανότατα, η διοργάνωση μίας ημερίδας με εκπροσώπους από την Γαλλία, τον ΟΟΣΑ που διαθέτει ένα πολύ οργανωμένο τμήμα πάνω στο ζήτημα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παράλληλα με την ανακοίνωση του δικού μας σχεδίου δράσης θα ήταν κάτι που θα βοηθούσε ιδιαίτερα στην αναγνώριση της αξίας της κοινωνικής οικονομίας.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι επίσης η προώθηση της ιδέας των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων σε διυπουργικό επίπεδο. Δηλαδή, κάθε Υπουργείο να εντάξει στις δράσεις του την δημιουργία κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, το Υπουργείο Τουρισμού θα μπορούσε να προωθήσει την ιδέα του συνεταιρισμού μικρών παρόχων καταλυμάτων έτσι ώστε αυτοί να έχουν την δυνατότητα να καταστούν πιο ανταγωνιστικοί. Η ιδέα ότι η κοινωνική οικονομία αποτελεί αποφασιστικό τομέα για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι κρίσιμης σημασίας και πρέπει να αποτελέσει κεντρική πολιτική της χώρας.

Διασύνδεση με άλλες χώρες, κυρίως από τα Βαλκάνια, ή άλλες Μεσογειακές χώρες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία είναι εξαιρετικής σημασίας για την μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και γιατί φαίνεται ότι αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα. Ίσως είναι δυνατή η δημιουργία ενός φόρουμ κοινωνικής οικονομίας για την Νοτιο-Βαλκανική Ευρώπη.

Απαραίτητη επίσης κρίνεται η ενίσχυση της ΕΛΣΤΑΤ για την συγκέντρωση στοιχείων για την κοινωνική οικονομία.

Κωνσταντίνος Γεώρμας

Προϊστάμενος Τμήματος

Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας

Αθήνα, 13 Δεκεμβρίου 2012