Η επανάσταση στην Αίγυπτο: φάση δύο. Από την πλατεία Ταχρίρ στην εκλογική επικράτηση των Ισλαμιστών

Εκεί που ήταν όλοι ήσυχοι και τα κόμματα είχαν επιδοθεί στον προεκλογικό τους αγώνα, καθώς οι στρατιωτικοί συνέχιζαν τις ίδιες πρακτικές που είχαν συνηθίσει χρόνια τώρα, ένα «τυχαίο» γεγονός, έβαλε και πάλι πυρκαγιά στην Αίγυπτο.

Μία Παρασκευή, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, μαζί με άλλους, μαζεύτηκαν στην πλατεία Ταχρίρ, και, σε μία κίνηση που θυμίζει το δικό μας ΚΚΕ, αφού έκαναν την επαναστατική τους γυμναστική –για να θυμίσουν και στους ψηφοφόρους ότι είναι και αυτοί «ενάντια» στην στρατιωτική διοίκηση της χώρας– απεχώρησαν. Στην πλατεία παρέμειναν πεισματικά διακόσια άτομα, κυρίως νέοι και συγγενείς ατόμων που καταδιώχθηκαν, βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν από την στρατιωτική διοίκηση. Το αίτημά τους ήταν η δικαίωση.

Η αστυνομία, και μάλιστα η ειδική μαυροφορεμένη αστυνομία του Υπουργείου Εσωτερικών, κινήθηκε για να καθαρίσει την πλατεία, με τον γνωστό βάναυσο τρόπο. Οι διαδηλωτές αντιστάθηκαν. Σε λίγες ώρες το Κάιρο φλεγόταν από τις συγκρούσεις και οι διαδηλωτές κατέφθαναν κατά χιλιάδες στην πλατεία. Η οδός Μοχάμεντ Μαχμούντ, στην οποία εδρεύει το Υπουργείο Εσωτερικών, κατέστη το επίκεντρο των συγκρούσεων.

Οι συγκρούσεις ήταν επίμονες και άγριες. Υπήρχαν περιπτώσεις που οι διαδηλωτές έπεφταν κατά κύματα ενάντια στις δυνάμεις της αστυνομίας και, καθώς «έπεφταν», χτυπημένοι από τις σφαίρες και τα δακρυγόνα, έρχονταν άλλοι για να τους αντικαταστήσουν. Οι νεκροί μέσα σε μία εβδομάδα των συγκρούσεων φτάνουν επίσημα τους 41 ενώ οι τραυματίες ξεπερνούν τις 3.500. Χαρακτηριστικό της μοχθηρότητας του καθεστώτος είναι ότι πολλοί από τους νεκρούς και τους τραυματίες έχουν κτυπηθεί από σφαίρες, σκόπιμα, στα μάτια.

Πολύ γρήγορα το κύριο αίτημα των διαδηλωτών έγινε ένα: να φύγει τώρα ο στρατός από την εξουσία. Η κούκλα με τον Μουμπάρακ, που στα γεγονότα του Φλεβάρη κρεμόταν από τον κεντρικό στύλο της πλατείας, αντικαταστάθηκε από μία κούκλα ντυμένη με στρατιωτικά ρούχα, για να θυμίζει ότι το κύριο αίτημα είναι να «ξεκουμπιστεί», όπως έγραφε ένα κεντρικό πανώ- ο στρατηγός Ταντάουι. Κυριολεκτικά μέσα σε μία νύκτα, ο στρατός, που πριν δέκα μήνες γινόταν δεκτός με λουλούδια και με συνθήματα «ο λαός και ο στρατός είναι ένα χέρι», μετετράπη από τον επιτήδειο ουδέτερο, στο κέντρο του προβλήματος.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο στρατός γίνεται πλέον ο κεντρικός στόχος των διαδηλωτών. Τα γεγονότα που ακολούθησαν τους δέκα μήνες μετά την πτώση του Μουμπάρακ, ήταν πολλά.

Κατ’ αρχάς είναι κυριολεκτικά χιλιάδες τα άτομα που πέρασαν από στρατιωτικά δικαστήρια. Πάνω από 12.000 είναι οι διαδηλωτές, μπλόγκερς, ακτιβιστές, δημοσιογράφοι, τηλεπαρουσιαστές, που ανακρίθηκαν από αξιωματικούς του στρατού. Αρκετοί από αυτούς καταδικάστηκαν σε πέντε χρόνια φυλακή. Οι επιθέσεις τόσο από την αστυνομία, όσο και από την στρατιωτική αστυνομία ενάντια σε ακτιβιστές και νεαρούς επαναστάτες είναι εκατοντάδες. Αυτές περιλαμβάνουν φυσική βία, ακόμα και εξευτελιστικές πρακτικές σεξουαλικής βίας απέναντι στις γυναίκες, όπως ο «έλεγχος παρθενίας» που εκτελεί το καθεστώς στις γυναίκες ακτιβίστριες που συλλαμβάνει. Το αποκορύφωμα της βίας του στρατού ήταν οι δολοφονίες των 30 περίπου ειρηνικών Κοπτών.

Έτσι, καθώς οι διαμαρτυρίες των διαδηλωτών γίνονταν εντονότερες, τόσο πιο βίαιος γίνονταν ο στρατός και κυρίως το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων. Ήδη από Ιούλιο είχαν εκδηλωθεί οι αντιθέσεις όταν το κίνημα της Έκτης Απριλίου και άλλα νεολαιίστικα κινήματα οργάνωσαν την κατάληψη της Ταχρίρ με κεντρικό σύνθημα «Πρώτα η επανάσταση». Ένα από τα κύρια αιτήματα τότε ήταν να σταματήσουν τα στρατιωτικά δικαστήρια για πολίτες. Η απάντηση του στρατού ήταν ότι οι διαδηλωτές «υπακούουν σε ξένους πολιτικούς σχεδιασμούς». 

Είναι γνωστό ότι ο στρατός στην Αίγυπτο κατέχει έναν ιδιαίτερο ρόλο. Γενικά, τα τελευταία τριάντα χρόνια η εξουσία του είναι αρκετά ορατή. Ο στρατός, σε μεγάλο βαθμό όπως και στην Τουρκία, έχει αποκτήσει μία οικονομική και κοινωνική αυτάρκεια. Συνεπώς, πέρα από δύναμη ασφάλειας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην οικονομική ζωή και επηρεάζει αποφασιστικά την πολιτική ζωή. Πέρα από τον αποκλειστικό έλεγχο της στρατιωτικής βιομηχανίας, παρουσιάζει επιχειρηματικές δραστηριότητες σε τομείς που ποικίλουν από την βιομηχανία τροφίμων έως τα τσιμέντα, τα καύσιμα, το νερό, τις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις.

Παράλληλα, ο στρατός απολαμβάνει ιδιαίτερων προνομίων. Από ειδικές επιδοτήσεις που παίρνουν την μορφή παροχών σε γη, μέχρι την παροχή μονοπωλίων, με τη δικαιολογία των «ζητημάτων ασφαλείας» αλλά και κέντρων αναψυχής για τους στρατιωτικούς σε υψηλής αξίας περιοχές του Νείλου.

Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, ο στρατός έχει καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια να διατηρήσει την ασυλία που έχει τόσο αναφορικά με τα εγκλήματα ενάντια στον Αιγυπτιακό λαό, όσο και για τις καταχρήσεις του δημοσίου χρήματος. Επιπλέον, ο στρατός αποτέλεσε όλη την προηγούμενη περίοδο τον εγγυητή ότι η απομάκρυνση του Μουμπάρακ σε καμμία περίπτωση δεν θα είχε επιπτώσεις στις παλιές δομές εξουσίας και διανομής του πλούτου.

Η στάση των λοιπών πολιτικών δυνάμεων ήταν διφορούμενη, Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, για παράδειγμα, δεν ζήτησε την παραίτηση του στρατού από την εξουσία. Διαβλέποντας το πολιτικό κενό που δημιουργείται από την αδυναμία των επαναστατών να οργανωθούν, προσπάθησαν να το καλύψουν, εκμεταλλευόμενοι και το γεγονός ότι και ο στρατός έχει ανάγκη από κάποιον «πολιτικό εκπρόσωπο». Είναι σαφές ότι και οι δύο δυνάμεις έχουν στο μυαλό τους ένα «μοντέλο Τουρκίας», όπου οι ισλαμικές δυνάμεις σε αγαστή συνεργασία με το στρατό θα κυβερνούν την χώρα. Όχι τυχαία, όταν ο εκπρόσωπος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας πήγε στην διάρκεια της τελευταίας εξέγερσης στην πλατεία, οι διαδηλωτές τον έδιωξαν!

Από την άλλη, και οι λεγόμενοι «φιλελεύθεροι», δεν φαίνεται να αντιτίθενται στον ρόλο του στρατού. Ή τουλάχιστον, είναι πολύ διστακτικοί στο να κριτικάρουν τις δράσεις του. Από αυτούς ο Μπαραντέι, που ακούστηκε ότι ο Ταντάουι του ζήτησε να αναλάβει την πρωθυπουργία και αρνήθηκε να αναλάβει την θέση, «κατέβηκε» στην πλατεία μαζί με τους διαδηλωτές.

Πάντως όλες οι πολιτικές δυνάμεις φάνηκαν να ξαφνιάζονται από την ένταση της αντίδρασης του κόσμου. Πρώτοι απ’ όλους οι ίδιοι οι στρατιωτικοί. Στην αρχή, με την χαρακτηριστική αδράνεια που τους διακρίνει, προχώρησαν στην καταστολή της. Καθώς η εξέγερση γιγαντώνονταν, «παραίτησαν» την κυβέρνηση σε μία προσπάθεια κατευνασμού των νέων. Όταν και αυτό δεν λειτούργησε, ο επικεφαλής του Ανωτάτου Συμβουλίου –κοντά ογδόντα χρόνων– προχώρησε σε μία κίνηση χωρίς προηγούμενο: απευθύνθηκε ο ίδιος στους διαδηλωτές μέσα από διάγγελμα. Όταν η κατάσταση στην πλατεία, αλλά και σε άλλες περιοχές όπως το Σουέζ και την Αλεξάνδρεια συνέχισε να είναι έκρυθμη, κάλεσε τον Γκανζούρι να σχηματίσει κυβέρνηση.

Ο Γκανζούρι έχει ένα καλό ιστορικό. Επί της πρωθυπουργίας του, ο πληθωρισμός τιθασεύτηκε, όπως το ίδιο έγινε και με το δημόσιο έλλειμμα. Παρ’ όλες τις επιτυχίες, εκδιώχθηκε γρήγορα από τον Μουμπάρακ και την επιχειρηματική ελίτ γιατί δεν προχωρούσε γρήγορα τις …ιδιωτικοποιήσεις! Τώρα, μία από τις πρώτες κινήσεις του ήταν να καλέσει τους καταληψίες της πλατείας σε συνάντηση στο γραφείο του (ακριβώς όπως έκανε και ο Παπαδήμας σε εμάς!). Ωστόσο και μόνο το γεγονός της ηλικίας του, είναι πλέον 78 ετών, αποτελεί δείγμα των περιορισμών και της αποστέωσης του πολιτικού συστήματος.

Το γεγονός ότι η στρατιωτική ελίτ είναι στριμωγμένη φαίνεται και από δύο ακόμα γεγονότα. Πρώτον, στο διάγγελμά του ο Ταντάουι έφτασε να μιλήσει για «ένα λαϊκό δημοψήφισμα εάν είναι αναγκαίο» αναφορικά με τον ρόλο του στρατού. Επιπλέον, ενώ στο λόγο του εξέφρασε απλώς τα «συλλυπητήρια του» για τους δολοφονημένους, μετά τη σφοδρή κριτική για αυτή του τη στάση, εκπρόσωπος του στρατού βγήκε να ανακοινώσει ότι θα γίνουν έρευνες για να αποδοθούν ευθύνες.

Από την επανάσταση στις εκλογές

Όπως συμβαίνει στις επαναστάσεις, από την Ελληνική του 1821 έως την επανάσταση του 1917, άλλοι κάνουν τις επαναστάσεις και …άλλοι αναλαμβάνουν την εξουσία. Οι εκλογές στην Αίγυπτο ανέδειξαν το ίδιο πρόβλημα. Την ώρα που οι επαναστάτες πάλευαν για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας οι Ισλαμιστές πάλευαν για να …μαζέψουν ψήφους. Σε ένα σοβαρό λάθος που επαναλαμβάνεται, η αποχή των δυνάμεων της δημοκρατικής επανάστασης από τις εκλογές, ή η αδυναμία τους να συμμετέχουν οργανωμένα σε αυτές οδήγησε στην συντριπτική νίκη των ισλαμιστών. Το ίδιο ακριβώς έγινε και τον Μάρτιο με το δημοψήφισμα. Αυτό με τη σειρά του θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στο ίδιο το κίνημα της πλατείας.

Βέβαια ακόμα οι εκλογές δεν έχουν τελειώσει, αλλά τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά. Το κυριότερο νέο στοιχείο είναι η ανάδειξη των πιο «ακραίων» ισλαμιστών, των Σαλαφιτών (Κόμμα του Φωτός), ως το δεύτερο κόμμα, ενώ την πρώτη θέση καταλαμβάνει η Μουσουλμανική Αδελφότης (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ελευθερίας -ΚΔΕ). Οι Σαλαφίτες αντλούν τη δύναμη τους από τους φτωχούς αλλά και την εργατική τάξη. Επίσης από το γεγονός ότι έχουν οικοδομήσει ένα ευρύ δίκτυο δωρεάν υπηρεσιών στο τοπικό επίπεδο, όπως ακριβώς και η Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Το ότι το παιχνίδι των εκλογών παίχτηκε στο τοπικό επίπεδο, και ρόλο έπαιξε το πρόσωπο των υποψηφίων και όχι τόσο τα προγράμματα, επέδρασε καταλυτικά στην ψήφο υπέρ των ισλαμικών συνιστωσών. Ήταν άλλωστε αυτοί που βρίσκονταν έξω από κάθε ένα εκλογικό τμήμα, και βοηθούσαν τους αγράμματους ψηφοφόρους για την διαδικασία, ενώ η εκλογική μάχη δίνονταν ακόμα και την τελευταία μέρα μέσα στα εκλογικά τμήματα.

Πέρα από αυτά, όπως είχαν δείξει και δημοσκοπήσεις (Pew Global Attitudes Project), τέσσερις στους πέντε Αιγυπτίους ήταν υπέρ του λιθοβολισμού για την μοιχεία, μαστιγώσεις, κόψιμο των χεριών για τους κλέφτες και θάνατο για όσους εγκαταλείπουν το Ισλάμ. Γι’ αυτό και το κύριο σύνθημα των ισλαμικών κομμάτων, που άγγισε βέβαια τη μεγάλη μάζα του Αιγυπτιακού πληθυσμού ήταν «Ισλάμ: η μόνη λύση». Στα προγράμματά τους, τα κόμματα μιλούσαν για εμβάθυνση της σαρία ως μέθοδο για την καθοδήγηση των ατόμων και της κοινωνίας ενώ χαρακτηριστική ήταν η απάντηση του γενικού γραμματέα του ΚΔΕ Σάαντ Ελ Κατάτνι για το φερετζέ: «Δεν μπορώ να φτιάξω έναν νόμο που λέει ότι μια ακάλυπτη γυναίκα θα απαγορεύεται από αυτό και από εκείνο… (αλλά) πρέπει να την κάνω να αισθανθεί ότι η τιμωρία της είναι στη μετά θάνατον ζωή». Οι Σαλαφίτες, από τη μεριά τους θεωρούν ότι τα μυθιστορήματα του Ναγκίμπ Μαχφούζ είναι πορνογραφία, ότι η δημοκρατία διαφθείρει τα ήθη. Πάντως, προς το παρόν τουλάχιστον, οι ισλαμικές συνιστώσες έχουν διαφορές μεταξύ τους, με το ΚΔΕ να είναι υπέρ της ελεύθερης αγοράς και να έχει ως πρότυπο την τουρκική εμπειρία στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης.

Το ανηφορικό μέλλον

Όπως είχαμε προβλέψει, η επανάσταση στην Αίγυπτο έχει ακόμα πολύ δρόμο. Γιατί, κατ’ αρχάς, οι Αιγύπτιοι δεν είναι …Τούρκοι! Συνεπώς, τα σχέδια «περί τουρκικού μοντέλου» μάλλον θα είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν. Τα κοινωνικά προβλήματα της Αιγύπτου είναι τεράστια. Από την οικονομία που βρίσκεται σε κατάσταση «αφασίας» λόγω της απραξίας της κυβέρνησης, έως θεμελιώδη ζητήματα όπως η απασχόληση, η στέγαση, η υγεία και η φτώχεια. Ζητήματα που καθίστανται όλο και πιο εκρηκτικά λόγω της αδυναμίας και απουσίας θέλησης των ελίτ να διαμορφώσουν ένα άλλο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο.

Το γεγονός ότι στην τελευταία εξέγερση συμμετείχαν κυρίως νεολαίοι, εξηγείται από το ότι οι μεγαλύτεροι, και τα πιο παραδοσιακά στρώματα, ελπίζουν ότι οι διαδικασίες των εκλογών που λαμβάνουν χώρα θα φέρουν κάποιο αποτέλεσμα.

Κάτι τέτοιο  πάντως δεν διαφαίνεται από τις λιγοστές αναφορές στα προγράμματα των κομμάτων. Σε αυτά όλοι υπόσχονται λεφτά για την παιδεία, την υγεία και την κοινωνική στέγαση, αλλά κανένας δεν εξηγεί πώς θα βρεθούν. Επιπλέον, τα οικονομικά ζητήματα παραμένουν στο περιθώριο της συζήτησης, όπως στο περιθώριο μένουν τα ζητήματα εκδημοκρατισμού της χώρας σε μία σειρά από τομείς.

Ενδεικτικό της πολιτικής κουλτούρας είναι η οργανωτική κατάσταση των κομμάτων που κατεβαίνουν στις εκλογές. Όσα κόμματα είχαν κάποια οργανωτική υποδομή, (Μουσουλμανική Αδελφότητα, κάποιοι φιλελεύθεροι) ήθελαν γρήγορα τις εκλογές για να αποτρέψουν τη δημιουργία νέων οργανωτικών σχημάτων. Ωστόσο, τα πολιτικά μπλοκ που δημιούργησαν, ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι δεν ήταν αποτέλεσμα βαθιών και ουσιαστικών πολιτικών διεργασιών, είναι ασταθή. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι το κόμμα που «έστησε» η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ελευθερίας) αποτελούταν από 74 οργανώσεις. Η τακτική του καπελώματος όμως οδήγησε στο να μείνουν τελικά σε αυτό μόνο η …Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Όσον αφορά τώρα το μωσαϊκό της «δημοκρατικής αντιπολίτευσης», ένα μεγάλο μάθημα γι’ αυτούς έχει να κάνει με το ότι πρέπει να οργανωθούν, να αποκτήσουν στρατηγική και να επανασυνδεθούν με τον λαό της Αιγύπτου. Οι ιδέες που απελευθέρωσε η επανάσταση της Αιγύπτου πρέπει να απαντήσουν στις καθημερινές ανάγκες του ίδιου του κόσμου. 

Ένας διαδηλωτής της Ταχρίρ είπε: «Αυτή είναι μία μάχη για την αξιοπρέπεια». Αυτή η μάχη τώρα μόλις αρχίζει. Σήμερα, οι Αιγύπτιοι νεολαίοι, οι δυνάμεις που στήριξαν σε μεγάλο βαθμό την μεγάλη δημοκρατική επανάσταση της Αιγύπτου βρίσκονται μπροστά σε ένα μουμιοποιημένο πολιτικό σύστημα το οποίο φαίνεται ανίκανο να μεταρρυθμιστεί και να προχωρήσει στις αναγκαίες τομές σε οικονομία και κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλα τμήματα του Αιγυπτιακού πληθυσμού θα παραμένουν στο περιθώριο, αντιμέτωποι με τις αυξήσεις στις τιμές, με την έλλειψη δικαιοσύνης, με την έλλειψη βασικών αγαθών όπως η παιδεία, η υγεία, με την αύξηση της ανεργίας, με μία οικονομία που θα πρέπει –όπως παραδέχθηκε και η πρέσβης των ΗΠΑ στο Κάιρο!– να κοιτάξει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την χρηματοδότησή τους, έτσι ώστε να δοθεί ώθηση στην τοπική ανάπτυξη. Τώρα, πώς αυτά θα υλοποιηθούν μέσα από συνθήματα όπως «Ισλάμ είναι η μόνη λύση» ή μέσα από διατυπώσεις ότι «ναι είμαστε υπέρ της δημοκρατίας αλλά η σαρία πρέπει να εμπνέει τις δημοκρατικές διαδικασίες» είναι δύσκολο να το διακρίνει κανείς. Το αδιέξοδο διατυπώνουν εύγλωττα οι Σαλαφίτες όταν διακηρύσσουν ότι είναι «υπέρ της δημοκρατίας», αλλά ταυτόχρονα υποστηρίζουν ότι «οι εκστρατείες των φιλελευθέρων (με την έννοια των δημοκρατών) θα διαφθείρουν τα Αιγυπτιακά ήθη». Όπως βλέπουμε και δύσκολο να συνυπάρχουν η νεαρή μπλογκερ που σε αντίδραση ενάντια στην επικρατούσα κάλπικη ηθική «ανέβασε» μία γυμνή της φωτογραφία στο διαδίκτυο με τους Σαλαφίτες. Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά προμηνύουν ένα: ότι τη φάση δύο θα ακολουθήσει η φάση τρία.

10-12-2011